Istnieje szereg przesłanek związanych z ubieganiem się o status osoby bezrobotnej. Wypisane są one w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, po spełnieniu których i po zarejestrowaniu we właściwym powiatowym urzędzie pracy dana osoba stanie się bezrobotną w rozumieniu ustawowym. Z drugiej strony, jest przepis, który daje ogólne uprawnienie każdego człowieka do pracy. Mowa o artykule trzydziestym trzecim ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wg którego każda kobieta i każdy mężczyzna ma równe prawo do zatrudnienia. Wypełnia ten przepis ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Według tego aktu prawnego, po udanym procesie rejestracji, dana osoba staje się w rozumieniu ustawy bezrobotną, natomiast z posiadaniem statusu bezrobotnego wiążą się konkretne konsekwencje. Mowa tutaj zarówno o obowiązkach jak i uprawnieniach.
Należy od początku zaznaczyć, że gdy idzie o uprawnienia osoby bezrobotnej to są one niewspółmiernie wysokie wobec obowiązków bezrobotnego, które zazwyczaj sprowadzają się zaledwie do wstawiennictwa, a także udzielaniu aktualnych informacji o sobie. Do podstawowych uprawnień osoby bezrobotnej należy:
1. możliwość darmowego korzystania z tzw. podstawowych usług rynku pracy, czyli :
a) z porad i informacji zawodowych,
b) z szkoleń,
c) z współpracy z pośrednikami pracy,
d) z aktywnej pomocy w znajdowaniu miejsca pracy,
2. możliwość darmowego korzystania z instrumentów rynku pracy, wspierających podstawowe usługi rynku pracy, czyli przede wszystkim z pomocy finansowej, o której mowa w artykule 44 ustawy o promocji i instrumentach rynku pracy,
3. prawo do zasiłku – na podstawie artykułu 71 ustawy o promocji i instrumentach rynku pracy,
4. prawo do korzystania z darmowej opieki zdrowotnej realizowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ),
5. korzystanie z ubezpieczenia zdrowotnego,
Wymienione powyżej podstawowe uprawnienia to jedynie pewna, najważniejsza część uprawnień wymienionych w przepisach prawnych. Podkreślić należy uprawnienie bezrobotnego do uczestniczenia i pobierania form aktywizacyjnych takich jak na przykład:
- Przygotowanie zawodowe dorosłych;
- Umowa z agencją zatrudnienia na doprowadzenie bezrobotnego do zatrudnienia;
- Prace interwencyjne;
- Prace społecznie użyteczne;
- Roboty publiczne;
- Staż;
- Przyznawanie bezrobotnemu środków na podjęcie działalności gospodarczej;
- Pożyczka na podjęcie działalności gospodarczej;
- Sfinansowanie usług doradczych i szkoleniowych osobom, którym udzielono pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej;
- Sfinansowanie kosztów szkolenia w celu podjęcia zatrudnienia lub pozarolniczej działalności poza gospodarstwem rolnym ;
- zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania;
- bon szkoleniowy dla bezrobotnego do 30 roku życia;
- bon stażowy dla bezrobotnego do 30 roku życia.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że zawsze dobrym rozwiązaniem jest kontakt z doradcą w urzędzie pracy, w celu ustalenia planu działania w indywidualnej sytuacji każdej osoby bezrobotnej.
