Należy tu zwrócić uwagę na treść art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym: "Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym", zatem w przypadku śmierci jednego z małżonków połowa majątku wspólnego małżonków pozostaje przy żyjącym współmałżonku jako jego dotychczasowa własność, a do masy spadkowej wchodzi druga połowa majątku wspólnego, o ile nie zaszły okoliczności z § 2 tego artykułu.

 

Następnie należy wskazać, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Stąd wynika, że gdy spadkodawca pozostawił czwórkę dzieci to jego żyjący małżonek odziedziczy ¼ = 4/16 spadku, a dzieci po ¼ z ¾ spadku tj. 12/16, gdzie na każdego z czworga rodzeństwa przypada udział 3/16.

 

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada dzieciom zstępnych spadkodawcy w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Zatem jeżeli jeden z w/w dzieci spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku to jego udział będzie podlegał podziałowi dla jego np. 3 dzieci, którzy są jednocześnie wnukami spadkodawcy, więc 3/16 będą przysługiwały trójce dzieci po 1/16 części spadku na każde dziecko.

 

Kolejno gdy brakuje zstępnych spadkodawcy (dzieci, wnuków, prawnuków itd.) powołani są do spadku z ustawy są jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Zatem jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci, wnuków itd. to dziedziczą z ustawy małżonek i rodzice. Rodzicom przypada po ¼ w udziale, a małżonkowi ½ w udziale. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone to matka i żona dziedziczą po ½. Jeżeli natomiast spadkodawca nie był po ślubie to spadek dziedziczą jego rodzice po ½.

 

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Tzn., że powołanie do spadku z ustawy aktualizuje się wobec rodzeństwa spadkodawcy dopiero gdy nie pozostawił dzieci, wnuków itd., oraz gdy którykolwiek z jego rodziców nie dożył otwarcia spadku, wówczas rodzeństwo posiada prawo do dziedziczenia po spadkodawcy w zbiegu z małżonkiem i rodzicem spadkodawcy albo w zbiegu z rodzicem spadkodawcy. Udziały rodzeństwa są w równych częściach i przechodzą w przypadku śmierci któregokolwiek z rodzeństwa odpowiednio na ich dzieci, wnuki itd.

 

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

 

Podkreślenia wymaga, że udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

 

Dopiero w braku wszystkich w/w członków rodziny spadkodawcy tj. zstępnych (dzieci, wnuków itd.), małżonka, rodziców, rodzeństwa (bracia, siostry) i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy (dzieci lub wnuki itd. braci i sióstr spadkodawcy) cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych tj. po 1/4. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

 

W braku małżonka spadkodawcy i krewnych (wszystkich wyżej wymienionych, aż do dziadków i ich zstępnych), powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Pasierbowie (dzieci wyłącznie małżonka spadkodawcy) dziedziczą pod warunkiem, że oboje rodzice pasierba (nie tylko współmałżonek spadkodawcy ale również żona czy mąż z poprzedniego małżeństwa, albo partner, z którym małżonek miał dziecko) muszą już nie żyć w chwili otwarcia spadku.

 

Ostatnim spadkobiercą ustawowym jest gmina lub Skarb Państwa. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

 

Warto zwrócić uwagę, iż nie dziedziczy z ustawy małżonek spadkodawcy pozostający w separacji.

 

Następnie należy wskazać, że przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobiony dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te dziedziczą po nim., a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobieniu utrzymane.

 

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym (przysposobienie niepełne), wówczas:

1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;

2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;

3) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

 

Dziadkowie spadkodawcy, jeżeli znajdują się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy nieobciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.

 

Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

 

Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.