Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na dość często występujący w przestrzeni publicznej błąd przejawiający się w tożsamym rozumieniu pojęć „pozbawienie władzy rodzicielskiej” i „pozbawienie praw rodzicielskich”. Celem władzy rodzicielskiej jest zapewnienie dziecku, do czasu osiągnięcia przez nie pełnoletności, odpowiednich warunków do rozwoju oraz zabezpieczenie jego interesów wyrażone w postaci zarządu majątkiem oraz reprezentowania przed instytucjami publicznymi. Z kolei prawa rodzicielskie to możliwość decydowania przez rodziców o kluczowych sprawach dotyczących wychowania dziecka, opieki nad dzieckiem, kontaktu, wyboru szkoły oraz ewentualny obowiązek alimentacji. Całość zakresu i zasad wykonywania władzy rodzicielskiej ujęta została w art. 95 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

• 1.Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
  § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.
  § 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
  § 4. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest tematem budzącym wiele kontrowersji, a często także wątpliwości prawnych. Ustawodawca musi w takiej sytuacji kreować poczucie pewności i stałości prawa, a obowiązujące przepisy powinny być jasne i całościowo obejmować daną problematykę. Rząd oraz Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzą polityką wspierania rodzin i troski o dobrostan dzieci od początku urzędowania. Wyrazem tego są nie tylko wprowadzone już zmiany, ale także planowana nowelizacja przepisów w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Obecnie pozbawienie władzy rodzicielskiej ujęte jest w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kolejno w art. 109-111. Główną przesłanką do zastosowania przepisów ograniczających władze rodzicielską jest zagrożenie dobra dziecka. Może to być np. podjęcie lub zaniechanie podjęcia właściwej decyzji dotyczącej leczenia dziecka. Decyzja taka może w sposób doraźny zagrażać życiu bądź zdrowiu dziecka, co jest samo w sobie przejawem nienależytego wykonywania władzy rodzicielskiej. Podobny charakter ma np. nadużywanie kar cielesnych względem dziecka. Pozostałe przepisy określające szczegółowe wytyczne jakie może skierować do rodziców sąd zawarte są w treści art. 109:

• 1. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
  § 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności:
  1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
  2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
  3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
  4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
  5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
  § 3. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
  § 4. W przypadku, o którym mowa w § 2 pkt 5, a także w razie zastosowania innych środków określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, która udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu, w terminach określonych przez ten sąd, sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w tym prowadzonej pracy z rodziną, a także współpracuje z kuratorem sądowym.

• 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie.
  § 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

Powyższe wskazuje, że taką przesłanką może być np. czasowy pobyt w zakładzie karnym lub długotrwały pobyt w szpitalu spowodowany stanem zdrowia jednego z rodziców. Bardzo istotne jest tutaj sformułowanie „przemijająca” w odniesieniu do występującej przeszkody. Wskazuje to bowiem na to, że nie może ona być ani trwała ani jednorazowa lub incydentalna.

W przypadku poważniejszych uchybień ze strony rodziców lub przesłanek, których charakter jest trwały, sąd może orzec o pozbawieniu władzy rodzicielskiej na podstawie przepisów art. 111:

• 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
  § 1a. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 zarządzenia sądu opiekuńczego w sytuacji zagrożenia dobra dziecka § 2 pkt 5, a w szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
  § 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

Wobec powyższego należy zaznaczyć, że trwała przeszkoda to taki układ stosunków pomiędzy rodzicem a dzieckiem, który wyłącza możliwość sprawowania władzy rodzicielskiej przez jednego z rodziców na stałe. Przykładem może być sytuacja, w której rodzic odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności w zakładzie karnym, zaginięcie, choroba, której przebieg nie rokuje wyzdrowienia, a której objawy nie pozwalają na świadome wykonywanie władzy rodzicielskiej. Takim przykładem będzie też sytuacja, kiedy rodzic wyjeżdża na stałe zagranicę, bez intencji powrotu przy jednoczesnym braku zainteresowania losami pozostawionego w kraju dziecka.

Należy pamiętać, że orzeczenie sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej to zazwyczaj ostateczność i sądy oraz instytucje biorące udział w postępowaniu mają na uwadze dobro dziecka i postulat zachowania trwałości rodziny z udziałem dwojga rodziców. W związku z tym sąd najczęściej orzeka najpierw o zawieszeniu lub ograniczeniu władzy rodzicielskiej nad dzieckiem wobec jednego lub obojga rodziców dając im szansę na poprawę zaistniałej sytuacji.

Co więcej, mimo pozbawienia władzy rodzicielskiej, na rodzicach nadal spoczywa obowiązek alimentacyjny i nie mogą oni unikać ponoszenia kosztów utrzymania dziecka. Taka sytuacja ma zagwarantować, pomimo stopnia skomplikowania wzajemnych stosunków, prawidłowy rozwój dziecka i zadośćuczynienie jego potrzebom materialnym. Obowiązek alimentacyjny występuje do osiągnięcia przez dziecko wieku 18 lat, a w przypadku dalszej nauki maksymalnie do 25 roku życia. Rodzice pomimo pozbawienia władzy rodzicielskiej zachowują prawo do kontaktu z dzieckiem, także w formie telefonicznej, wzajemnych odwiedzin czy spędzania wspólnie wolnego czasu. Dzieci zachowują prawo do dziedziczenia po rodzicach pozbawionych władzy rodzicielskiej. W przypadku braku możliwości osiągnięcia kompromisu dotyczącego ewentualnych kontaktów, sąd może orzec o ich charakterze, zasadach i częstotliwości.

Podsumowując, tematyka ta może wydawać się dość skomplikowana i dlatego warto skorzystać z opinii i pomocy naszych prawników, ośrodków pomocy rodzinie czy wspieranych przez Fundusz Sprawiedliwości instytucji niosących pomoc w tego typu trudnych sprawach. Ustawodawstwo jak i linia orzecznicza w Polsce wskazuje na pełne zrozumienie zawiłości i delikatności tego typu spraw, a polityka wspierania rodzin i dobrostanu dzieci jaką prowadzą obecne władze pozwala optymistycznie patrzeć w przyszłość. W przypadku jakichkolwiek pytań w tym lub pokrewnych tematach zachęcamy do kontaktu z redakcją portalu PoznajFakty.pl, zapewniamy fachową pomoc i anonimowość.

Zobacz także:

Zaproszenie na warsztaty w Bobrownikach