Prawo własności jawi się jako doniosłe prawo człowieka, mające znaczenie zarówno dla autonomii osoby ludzkiej, jak również – w skali makro – dla należytego funkcjonowania gospodarek wolnorynkowych, tak istotnych dla swobodnego życia i rozwoju każdego z nas.
Celem określenia prawa własności jako prawa człowieka konieczne jest, w pierwszej kolejności, wskazanie definicji praw człowieka, a następnie zdefiniowanie pojęcia własności i wreszcie wykazanie takich cech tego pojęcia, które pozwalają na zakwalifikowanie go do grupy praw człowieka. Definicja praw człowieka brzmi następująco: „Prawa człowieka w prawie międzynarodowym oznaczają sytuacyjnie rozwarstwione naturalne możności ludzkie, co do istoty indywidualne, ale społecznie zdeterminowane, równe, niezbywalne, czasowo trwałe, uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i terytorialnie (a do pewnego stopnia także kulturowo), konieczne i zawsze wypływające z przyrodzonej każdemu człowiekowi godności osobowej”. Pojęcie to jest pojęciem normatywnym i zajmuje centralne miejsce w uniwersalnej normatywnej koncepcji praw człowieka.1
Mówiąc o prawie własności mamy na uwadze określony zakres uprawnień i interesów człowieka. Są to pewne możności człowieka dane mu bez względu na to, czy jest on świadomy ich posiadania, i które mu przysługują nawet wbrew jego woli.
Prawo własności jest prawem człowieka, gdyż jego źródłem jest, związana z człowieczeństwem, przyrodzona godność osobowa. Mówiąc o godności jako źródle praw należy mieć na uwadze nie tylko tzw. godność osobistą, której synonimami są: cześć, honor, dobre imię jednostki, lecz godność osobową, która dotyka samej istoty człowieka. Prawo własności odnosi się do zaspakajania podstawowych potrzeb człowieka, do korzystania przezeń z wolności (być i mieć) i dlatego jest przyrodzonym atrybutem godności ludzkiej.
Prawo własności jako prawo człowieka to prawo naturalne, a więc takie, do którego państwo nie ma w zasadzie dostępu, nie ingeruje sferę jego naturalnego powstania i istnienia, lecz je uznaje.
Prawo własności przysługuje każdemu na zasadzie równości i niedyskryminacji. Nie oznacza to jednak niemożliwości ograniczenia lub zakazania korzystania z niego w określonych przez prawo okolicznościach, przy czym ogranicza się nie prawo własności jako prawo człowieka, a jedynie możliwość korzystania z niego – zawiesza się nie prawo własności, ale gwarancje jego ochrony.
Prawo własności jest prawem uniwersalnym – zachowuje swą pierwszorzędną wartość i ważność pomimo zmian i ewolucji społeczeństwa. Jest też prawem koniecznym, bez uznania (respektowania) którego nie jest możliwe właściwe funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie. Jest prawem uniwersalnym temporalnie, terytorialnie, kulturowo, podmiotowo i przedmiotowo. Przysługuje każdej osobie z racji jej człowieczeństwa, na każdym terytorium, niezależnie od tego czy jest to terytorium państwowe, czy nie. Nie zależy również od charakteru prawnego terytorium, na którym znajduje się uprawniony, aczkolwiek w pewnych sytuacjach prawo to musi być różnie interpretowane z uwagi na występowanie na różnych terytoriach różnic kulturowych, systemów politycznych, gospodarczych, obyczajowych, filozoficznych etc.
Wymiar uniwersalno-podmiotowy z kolei wyraża się w tym, że podmiotem prawa własności jest człowiek od chwili narodzin aż po moment śmierci. Prawo własności jest skuteczne wobec każdego, kto je narusza. Podlega ochronie w tym znaczeniu, że w razie naruszenia właściciel (i tylko właściciel) może zwrócić się do sądu z roszczeniem o wydanie rzeczy w wypadku, gdy został pozbawiony jej posiadania. Uprawnienie takie właściciel realizuje poprzez tzw. roszczenie wydobywcze (roszczenie windykacyjne). Jeżeli natomiast naruszenie prawa własności nastąpiło w inny sposób - nie przez pozbawienie faktycznego władztwa nad rzeczą (np. ktoś samowolnie przejeżdża lub przechodzi przez nie należącą do niego nieruchomość), właścicielowi przysługuje roszczenie o zakazanie naruszeń. Uprawnienie to właściciel realizuje za pomocą tzw. roszczenia o zaprzestanie naruszenia (roszczenie negatoryjne).
Pełna ochrona prawa własności (nastawiona na wszelkie sytuacje, w których pełne korzystanie z prawa własności, a nawet byt tego prawa, może być zagrożony) jest z kolei możliwa dzięki „sytuacyjności” praw człowieka, do których zalicza się omawiane prawo. Sprawia ona, że ogólne możliwości ludzkie rozwarstwiają się, dzięki czemu stają się uchwytne dla języka prawnego. Prawo własności jako prawo jednostki aktualizuje się w określonych sytuacjach uwzględnionych w normach prawnych.
Prawo własności, określane niekiedy jako prawo gospodarcze, zawiera się w I rodzinie praw człowieka – praw obywatelskich i politycznych, jest zatem bezspornym, iż przynależy ono do praw człowieka ze względu na ich uniwersalizm przedmiotowy.
Prawo własności jest też prawem cywilnym i jako takie ma ochronę sądową zarówno na płaszczyźnie krajowej oraz międzynarodowej.
Bez wątpienia prawo własności jako prawo człowieka jest prawem każdego z nas, a w powiązaniu z prawem do uczciwej konkurencji, wolnością przedsiębiorczości, prawem do inicjatywy gospodarczej, itp., prawo to winno być właściwie rozumiane i szanowane.
