Śmierć kogoś z bliskich jest bardzo dużym ciosem. Rodzina pogrążona w żałobie i skupiona na organizacji pogrzebu oraz załatwieniu wszelkich formalności związanych z tym przykrym wydarzeniem rzadko kiedy skupia się na kwestii spadku. Jest to dosyć często spotykany i niekiedy przykry w skutkach błąd. Należy pamiętać, że dziedziczone są nie tylko dobra materialne i niematerialne, ale również różnego rodzaju zadłużenia i zobowiązania zmarłego spadkodawcy. Aby wiedzieć, jak postąpić w przypadku dziedziczenia, należy znać podstawy prawne związane ze spadkiem.
Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Z tą chwilą spadkodawca nabywa spadek. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (nie pozostawił testamentu) albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Spadkobiercy ustawowi podzieleni są na kilka grup. Do pierwszej należą małżonek i dzieci oraz wnuki, które dziedziczą, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku. Do drugiej grupy należą rodzice, rodzeństwo oraz potomkowie rodzeństwa spadkodawcy, w trzeciej umieszczono dziadków oraz potomków dziadków spadkodawcy, w czwartej dzieci małżonka spadkodawcy w sytuacji, kiedy żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Do ostatniej grupy należy gmina miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.
Każdy spadkobierca ma 6 miesięcy od dotarcia do niego informacji o śmierci spadkodawcy (dowiedzenie się o tytule swego powołania) na podjęcie kroków prawnych. Obecnie możliwe są trzy opcje:
- Przyjęcie spadku wprost – dziedziczony jest zarówno pozostawiony majątek, jak i wszystkie długi spadkobiercy, niezależnie od ich wysokości,
- Całkowite odrzucenie spadku – zrzeczenie się zarówno praw do majątku spadkodawcy, jak i jego długów,
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – dziedziczenie majątku oraz długów spadkodawcy, jednak odpowiedzialność za zobowiązania finansowe zmarłego ogranicza się do wysokości jego majątku.
W przypadku nie wykonania żadnych działań w określonym przez ustawę terminie spadek automatycznie zostanie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to odpowiedzialność za długi do wysokości stanu czynnego spadku (wartości aktywów), ale spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem, nie zaś tylko pozostawionymi w spadku aktywami. Przed podjęciem decyzji, warto zastanowić się nad tym, czy aktywa spadku przewyższają pasywa. Po podjęciu konkretnej decyzji konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby możliwe jest uchylenie się od skutków prawnych takiego oświadczenia. Dokonuje się tego przed sądem w procedurze o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby, jednocześnie spadkobierca powinien oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. W ten sam sposób, spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia spadkowego, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.