Czas trwania pandemii to czas szczególnie trudny nie tylko dla pracodawców, ale także dla pracowników i ich rodzin. Dla wzmocnienia ich sytuacji finansowej ustawodawca wprowadził przepisy podwyższające kwotę wolną od potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Jakkolwiek od chwili wejścia w życie tych zmian sytuacja gospodarcza i społeczna uległa poprawie, wprowadzone wówczas zmiany nadal obowiązują. W związku z nadciągająca do Polski czwartą fala wirusa SARS-CoV-2 dla wielu osób omawiane regulacje mogą okazać się ratunkiem, gdyby ich sytuacja dochodowa ponownie miała ulec pogorszeniu.
Mowa o przepisie art. 52 ustawy z 14.5.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875; tzw. Tarcza 3.0). Wprowadzona regulacja zakłada, że jeżeli z powodu podjętych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV–2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty określone w art. 871 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1040, 1043 i 1495) ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.
Zastosowanie przedmiotowego przepisu w pierwszej kolejności dotyczy sytuacji, gdy pracownikowi obniżono wynagrodzenie w związku z podjętymi przez pracodawcę działaniami służącymi zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2, na przykład przez wprowadzenie przestoju ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy. Chociaż ustawodawca nie doprecyzował, co należy rozumieć przez działania służące zapobieganiu rozprzestrzeniania się wirusa, zasadnym wydaje się przyjęcie pro pracowniczej, szerokiej interpretacji i odnosić ją do wszelkich działań legislacyjnych i systemowych, które miały wpływ na obniżenie wynagrodzenia pracownika. W ten sposób zakres podmiotowy przepisu obejmować będzie zarówno tych pracowników, których wynagrodzenie zostało obniżone w oparciu o przepisy tzw. Tarczy 1.0 - ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, jak również tych, których wynagrodzenie zostało obniżone na skutek porozumienia stron bądź wypowiedzenia zmieniającego, o ile działania podjęte przez pracodawcę związane były bezpośrednio lub choćby pośrednio z zapobieganiem rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2.
Drugą sytuacją kiedy kwota wolna może ulec podwyższeniu ma miejsce wówczas, gdy członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu i pracownik ma na utrzymaniu nieosiągającego dochodu członka rodziny. W tych przypadkach kwota wolna ulega zwiększeniu o 25% na każdego na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ma na utrzymaniu.
Zasady potrąceń z wynagrodzenia za pracę określają art. 87–91 KP. Zasadniczo potrącenia nie mogą przekraczać 50% wynagrodzenia (a w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych 60% wynagrodzenia), przy czym pracownikowi pozostawiona musi zostać tzw. kwota wolna od potrąceń (z wyjątkiem sytuacji, gdy egzekucja dotyczy świadczeń alimentacyjnych – w tym przypadku kwota wolna od potrąceń nie obowiązuje).
Zgodnie z art. 871 KP wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
1) minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania - przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
2) 75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3) 90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracownika przewidzianych w art. 108 KP.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty powyższe ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Obecnie kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę określa rozporządzenie Rady Ministrów z 15 września 2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r. Kwota ta to 2800 zł brutto. Podstawę obliczenia kwot wolnych od potrąceń stanowi natomiast kwota minimalnego wynagrodzenia netto, tzn. po dokonaniu odliczeń należności publicznoprawnych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania. Minimalne wynagrodzenie netto w 2021 r. wynosi zatem 2061,67 złotych, a 25 % tego wynagrodzenia – 515,42 zł. O taką sumę wzrośnie kwota wolna od potrąceń na każdego niezarabiającego członka rodziny. W przypadku zatem pracownika zarabiającego netto 3000 zł, mającego na utrzymaniu jednego niezarabiającego członka rodziny, kwota wolna od potrąceń przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, będzie wynosiła 2577,09 zł.
W omawianym przepisie powodującym zwiększenie dochodu o 25% pojawia się pojęcie członka rodzina. Ustawa dokładnie precyzuje kim jest członek rodziny. Zgodnie z ust. 2, przez członka rodziny rozumie się odpowiednio małżonka albo rodzica wspólnego dziecka oraz dziecko w wieku do 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna. Natomiast przez dziecko rozumie się dziecko własne pracownika, dziecko współmałżonka, a także dziecko rodzica wspólnego dziecka. Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
Pracownik, który chce skorzystać z dobrodziejstwa wprowadzonego przepisu winien zgłosić swojemu pracodawcy fakt zaistnienia sytuacji, która uprawnia go do objęcia omawianą regulacją. W tym celu powinien złożyć wniosek o podwyższenie kwoty wolnej od potrąceń na każdego niezarabiającego członka rodziny, np. w związku z utratą pracy przez jego małżonkę z powodu COVID-19.
