Coraz częściej w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego pomocy szukają osoby, które wpadły w spiralę długów i nie są w stanie regulować swoich zobowiązań. Wyjściem z trudnej sytuacji finansowej, może okazać się dla nich ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej prowadzi się według przepisów tytułu V części trzeciej ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, czyli jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy, właściwy według miejsca zamieszkania dłużnika. Sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy w składzie jednego sędziego zawodowego. Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć na urzędowym formularzu. Postępowanie upadłościowe w sprawach objętych przepisami dotyczącymi upadłości konsumenckiej można prowadzić także wtedy, gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela. Zasadą jest, że sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym, ale możliwe jest także wyznaczenie rozprawy, jeżeli sąd uzna to za konieczne. W postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości jedynym uczestnikiem jest sam wnioskodawca (konsument). Sąd może stosować na wniosek dłużnika zabezpieczania przewidziane w kodeksie postępowania cywilnego (art. 37 p.u.).Może jednakże zastosować art. 39 p.u., który stanowi, że sąd na wniosek wnioskodawcy, dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego może zawiesić postępowanie egzekucyjne oraz uchylić zajęcie rachunku bankowego, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania upadłościowego.
Zgodnie z art. 4912 ust. 4.p.u. wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać:
1) imię i nazwisko, miejsce zamieszkania oraz numer PESEL dłużnika, a jeśli dłużnik nie posiada numeru PESEL - dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
2) wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
3) wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
4) aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
5) spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
6) spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;
7) listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;
8) oświadczenie dłużnika, że nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 4914 ust. 2 i 3 (przesłanki powodujące oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości).
Przesłanki, których wystąpienie powoduje oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości określa art. 4914 ust. p.u.
I tak, zgodnie z ust. 1 tego art. sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Przyjmuje się, że pojęcie rażącego niedbalstwa, w kontekście przepisu art. 4914 ust. 1p.u. i definicji niewypłacalności, oznacza przekroczenie podstawowych i elementarnych zasad staranności przy ocenie obecnej własnej sytuacji majątkowej i sytuacji majątkowej, która będzie istniała w czasie trwania zobowiązania. O rażącym niedbalstwie można mówić zatem w sytuacji, gdy oceniane zachowanie odbiega od wzorcowego modelu postępowania w określonej sytuacji, i to odbiega w stopniu drastycznym. Dlatego dokonując oceny, w jakim stopniu postępowanie dłużnika stanowiło niedbalstwo, należało wziąć pod uwagę wymóg dochowania staranności, jakiej wymaga się w konkretnych okolicznościach od konkretnego dłużnika. Rażące niedbalstwo jest niezachowaniem podstawowych i oczywistych zasad ostrożności, które są jasne i wiadome dla rozsądnego człowieka, ale poziom tej oczywistości zależy też oczywiście od danego stanu faktycznego i osoby sprawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2007 r., II CSK 170/07, LEX 465906).
Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości także wtedy gdy:
- w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów dotyczących upadłości konsumenckiej, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,
- ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono na podstawie przepisu art. 49120,
- dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości,
- czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli
chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi (ust. 2 art. 4914p.u)
Sąd także oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi (ust. 3 art. 4914p.u).
Treść postanowienia o ogłoszeniu upadłości została w sposób szczególny uregulowana w art. 4915p.u., który stanowi, że uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym:
- wymienia imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL upadłego dłużnika (upadłego), a jeżeli upadły nie posiada numeru PESEL - dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
-określa, że upadły jest osobą nieprowadzącą działalności gospodarczej;
-wzywa wierzycieli upadłego do zgłaszania wierzytelności w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze;
-wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione w księdze wieczystej, do ich zgłaszania w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze, pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu;
-wyznacza sędziego-komisarza oraz syndyka.
W razie gdy sąd oddali wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, może on złożyć w ciągu tygodnia zażalenie do sądu drugiej instancji. Opłata od zażalenia wynosi 200,00 złotych.
O ogłoszeniu upadłości powiadamia się właściwą izbę skarbową oraz właściwy oddział ZUS lub KRUS (art. 4916 ust. 2 p.u.).
Po ogłoszeniu upadłości dłużnika rozpoczynają się równolegle dwa etapy, z których pierwszy to zgłaszanie przez wierzycieli swoich wierzytelności i ustalenie listy wierzytelności (ustalenie liczby wierzycieli i wysokości ich wierzytelności), a drugi to likwidacja majątku dłużnika (sprzedaż przez syndyka pod nadzorem sędziego komisarza). Etap likwidacji masy upadłości kończy się spieniężeniem wszystkich jej składników, a następnie podział masy upadłości, według kategorii uzyskanych z likwidacji masy środków na spłatę wierzycieli ujętych na liście wierzytelności i pokrycie kosztów postępowania. Postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości doręcza się syndykowi oraz upadłemu.
Po ogłoszeniu przez sąd upadłości konsumenckiej wstrzymywane są prowadzone przez komornika zajęcia egzekucyjne. Upadłość konsumencka prowadzi do całkowitego oddłużenia (bankructwo konsumenckie).Po zakończeniu likwidacji majątku upadłego, sąd z urzędu wszczyna postępowanie w przedmiocie ustalenia planu spłat wierzycieli. Przy ustalaniu planu spłaty sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, a także wydatki upadłego konieczne na utrzymanie jego i rodziny. Plan spłaty ustala się na max. 36 miesięcy. Postępowanie upadłościowe ma na celu całkowite oddłużenie konsumenta. Upadłość konsumencka osoby fizycznej często jest więc często jedyną szansą na wyjście ze spirali długów.
Monika Kraska, radca prawny, doradca obywatelski