Pani Ewa żyje w związku małżeńskim od ponad dwudziestu lat. Dzieci dorosły i założyły własne rodziny i w chwili obecnej mieszka z mężem sama. Niestety od kilkunastu lat nadużywa On alkoholu, a konsekwencją popadnięcia w nałóg są zaburzenia psychiczne. Stwierdzono u niego schizofrenię w wyniku czego mąż nie zawsze odpowiada za swoje czyny a co za tym idzie nie jest ich świadomy. Odmawia podjęcia leczenia i nie przyjmuje leków ,które w znacznym stopniu ograniczają rozwój choroby a co najgorsze nadal pije alkohol. Pani Ewa pracuje zawodowo i zdarzają się takie sytuacje, że obawia się zostawić go samego w domu, coraz częściej myśli o ubezwłasnowolnieniu go ale nie jest do końca pewna czy będzie to dobre rozwiązanie.
Z czym wiąże się proces ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie bliskiej osoby to trudna decyzja, podejmuje się ją w ostateczności, gdy inne sposoby zapanowania nad trudnym do opanowania zachowaniem bliskiego są już niemożliwe. Wiąże się też z wystąpieniem na drogę sądową i sprawą z udziałem trzech sędziów a także postępowaniem dowodowym z udziałem samego zainteresowanego, biegłych lekarzy takich jak psychiatra, neurolog, psycholog oraz innych uczestników postępowania.
Ubezwłasnowolnienie staje się konieczne, gdy osoba w związku z upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub uzależnieniem zachowuje się w sposób nieracjonalny, nie jest w stanie wyrazić własnej woli i podejmować decyzji w sposób świadomy.
Naczelną zasadą, którą należy się kierować przy decyzji o ubezwłasnowolnieniu, jest dobro osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.
Ubezwłasnowolnienie następuje na mocy prawomocnego postanowienia sądu. To zatem sąd rozstrzyga, czy dana osoba jest zdolna właściwie ocenić, czy decyzje które podejmuje wobec siebie i swojego majątku są dla niej korzystne.
W zależności od indywidualnych okoliczności, sąd zasięga opinii lekarza psychiatry, neurologa albo psychologa, których zadaniem jest ustalenie, czy u danej osoby występuje choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenie psychiczne oraz jaki jest ich wpływ na zakres zdolności tej osoby do racjonalnego podejmowania decyzji. W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie sąd bada, czy dana osoba jest w stanie kierować świadomie swym postępowaniem, a jeśli nie, to czy jest to skutkiem jednego z ww. zaburzeń.
Ubezwłasnowolnienie może zostać orzeczone jako częściowe lub całkowite.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu cywilnego: „osoba, która ukończyła lat trzynaście, może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Osoba pełnoletnia może zostać ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw”.
Dla osoby, która zostanie ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd ustanawia opiekuna, chyba że osoba ubezwłasnowolniona pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską (osoby poniżej 18-ego roku życia). Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo sąd ustanawia kuratora.
Ubezwłasnowolnienie to całkowite albo częściowe pozbawienie człowieka zdolności do czynności prawnych.
Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może samodzielnie wykonywać szeregu czynności prawnych. Do najważniejszych spośród nich zalicza się między innymi podpisywanie umów, sporządzanie testamentu, zawarcie małżeństwa, branie udziału w wyborach, czy zaciąganie kredytów. Ponadto, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sama wyrażać zgody na przeprowadzanie operacji i zabiegów medycznych. Podjęcie decyzji o wykonaniu wymienionych powyżej czynności wymaga uzyskania zezwolenia sądu wydanego na wniosek opiekuna.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Może swobodnie, bez zgody kuratora, zarządzać swoim zarobkiem, chyba że z ważnych powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Może ona również swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku. Większość jednak czynności prawnych, dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo wymaga zatwierdzenia przez kuratora. Będą to wszelkie czynności zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno, sprzedaż, darowizna, zlecenie, najem.
Opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie najczęściej zostaje współmałżonek, rodzic lub bliski krewny chorego. W zakresie obowiązków opiekuna prawnego znajdują się przede wszystkim czynności, takie jak sprawowanie opieki nad podopiecznym, zarządzanie posiadanym przez niego majątkiem oraz reprezentowanie go przed różnego rodzaju instytucjami. Opiekun powinien dbać o zapewnienie ubezwłasnowolnionemu niezbędnych środków do życia, a ponadto opieki lekarskiej i bezpieczeństwa. Przynajmniej raz w roku, każdy, kto sprawuje pieczę nad ubezwłasnowolnionym, ma dodatkowo obowiązek przedstawiać sądowi sprawozdanie ze swojego działania.
Gdy mamy do czynienia z sytuacją ubezwłasnowolnia częściowego, funkcję tę sprawuje kurator.
Aby ubezwłasnowolnić daną osobę, należy złożyć odpowiedni wniosek do sądu. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie należy do właściwości sądów okręgowych, orzekających w składzie trzech sędziów zawodowych, właściwych dla miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć małżonek osoby, której wniosek dotyczy, jej krewni w linii prostej (tj. rodzic, dziadek, dorosłe dziecko czy wnuk) oraz rodzeństwo, a także prokurator albo przedstawiciel ustawowy danej osoby. Wniosek o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł.
Zgodnie z obowiązującymi prawami człowieka, ubezwłasnowolnienie odbiera człowiekowi możliwość autonomicznego postępowania, dlatego też powinno się je stosować wyłącznie wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra ubezwłasnowolnianej osoby lub gdy poważnie zagraża ona bezpieczeństwu innych ludzi oraz porządkowi publicznemu.
Pani Ewa powinna zatem dobrze rozważyć sprawę i zastanowić się, czy ubezwłasnowolnienie jest jedynym możliwym rozwiązaniem, aby objąć męża właściwą opieką.