Prawo polskie przewiduje sytuację, w której ten sam przedmiot może być własnością więcej niż jednej osoby. Zgodnie bowiem z art. 195 Kodeksu cywilnego własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Może ona dotyczyć wszystkich rzeczy w rozumieniu art. 45 Kodeksu cywilnego, tj. zarówno ruchomości (np. samochodu), jak i nieruchomości (np. lokalu mieszkalnego).
Istnieją dwa rodzaje współwłasności – łączna oraz ułamkowa.
Współwłasność łączna ma miejsce tylko wówczas, gdy wynika to wprost z przepisów prawa i zawsze ma to związek z istnieniem innego stosunku prawnego. Najczęściej występującym przykładem współwłasności łącznej jest wspólność majątkowa małżeńska powstająca w momencie zawarcia związku małżeńskiego (art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Cechą charakterystyczną współwłasności łącznej jest brak podziału prawa własności współwłaścicieli na udziały. W związku z tym w trakcie trwania współwłasności łącznej niemożliwe jest rozporządzanie przysługującym współwłaścicielowi prawem (np. jego zbycie).
Współwłasność ułamkowa stanowi zasadniczy rodzaj współwłasności i może powstać na skutek rozmaitych zdarzeń prawnych – najczęściej w rezultacie dokonania czynności prawnej (np. umowy sprzedaży). Polega ona na tym, że każdemu ze współwłaścicieli przysługuje określona ułamkiem (np. ½) część prawa własności do wspólnej rzeczy. Nie oznacza to jednak automatycznie, że dana osoba jest współwłaścicielem konkretnej części rzeczy, np. określonej powierzchni nieruchomości gruntowej. Udział oznacza w istocie zakres uprawnień i obowiązków danego współwłaściciela wobec rzeczy wspólnej, o czym szerzej poniżej.
W odróżnieniu od współwłasności łącznej współwłaściciele w częściach ułamkowych mają prawo rozporządzać swoim udziałem we wspólnej rzeczy (np. darować go innej osobie) i co do zasady nie potrzebują do tego zgody pozostałych współwłaścicieli.
Każdy współwłaściciel jest uprawniony do współposiadania i współkorzystania z rzeczy wspólnej w zakresie, w jakim można to pogodzić z posiadaniem i korzystaniem przez pozostałych współwłaścicieli. Oznacza to, że każdy z nich ma prawo posiadać całą rzecz i z niej korzystać o tyle, o ile nie przeszkadza to w korzystaniu z niej i posiadaniu przez innych współwłaścicieli.
Kwestia ta może oczywiście rodzić problemy i spory między współwłaścicielami co do zakresu wspomnianego korzystania z rzeczy. W takiej sytuacji rozważyć należy umowne uregulowanie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej, np. poprzez fizyczne wydzielenie części rzeczy do wyłącznego korzystanie przez poszczególnych współwłaścicieli lub podzielenie jej do korzystania pod względem czasowym. Jeśli zaś zawarcie umowy nie jest możliwe to dopuszczalne jest uregulowanie tej kwestii w sposób przymusowy na drodze postępowania sądowego, które może zostać wszczęte na wniosek każdego ze współwłaścicieli.
Należy również pamiętać, że każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną, przez co rozumieć należy podejmowanie wszelkich decyzji i czynności dotyczących wspólnej rzeczy. Zarząd rzeczą wspólną przyjmuje zasadniczo dwie postacie: czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Pierwsze z nich oznacza załatwianie bieżących spraw związanych z normalną eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie niepogorszonym (np. bieżące naprawy rzeczy czy opłacanie podatków). Czynności mieszczące się w drugiej grupie to wszelkie inne, dalej idące czynności i wymienia się wśród nich np. zbycie rzeczy, zmianę jej przeznaczenia czy jej wynajęcie.
Do czynności zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli, która liczona jest w odniesieniu do wielkości udziałów. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania określonej czynności. Podobnie każdy ze współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, jeżeli większość współwłaścicieli postanowi dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną.
Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest natomiast zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.
W razie trwałego braku porozumienia między współwłaścicielami rozważyć warto wyznaczenie jednego zarządcy, którym niekoniecznie musi być któryś ze współwłaścicieli. Dokonać tego można zarówno w drodze stosownej umowy, jak również na drodze sądowej o co może wystąpić każdy ze współwłaścicieli.
Niezależnie od wielkości udziałów i zgody pozostałych współwłaścicieli każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do wykonywania wszelkich czynności i dochodzenia wszelkich roszczeń, które zmierzają do ochrony wspólnego prawa. Są to tzw. czynności zachowawcze i mają one charakter nagły – najczęściej związane są z nadzwyczajnymi okolicznościami (np. zdarzeniem losowym), wobec których konieczne jest natychmiastowe podjęcie działań celem zapobiegnięcia szkodzie lub jej zwiększeniu.
Zważywszy na przedstawione okoliczności, zwłaszcza zaś potencjalne problemy ze wspólnym zarządem lub sposobem korzystania ze wspólnej rzeczy, w niektórych przypadkach jedynym skutecznym sposobem zakończenia sporów między współwłaścicielami okazać się może zniesienie współwłasności. Polega ona na rozwiązaniu stosunku współwłasności bądź to w drodze umowy, bądź w wyniku orzeczenia sądu, którego wydania – w razie braku możliwości zawarcia stosownej umowy – może domagać się każdy ze współwłaścicieli.
Zasadniczym sposobem zniesienia współwłasności jest podział rzeczy wspólnej w naturze, tj. w drodze przyznania każdemu ze współwłaścicieli wyodrębnionej części wspólnej rzeczy stosownie do posiadanych udziałów (np. poprzez wydzielenie odrębnych lokali mieszkalnych w kamienicy). Dokonując takiego fizycznego podziału strony lub sąd mogą przyznać poszczególnym współwłaścicielom tzw. dopłaty pieniężne w celu wyrównania różnic między wartością przyznanych im części rzeczy a wartością ich udziałów w całej rzeczy.
Podział taki nie zawsze jest jednak możliwy, ponieważ niektórych rzeczy nie sposób podzielić z uwagi na ograniczenia wynikające z obowiązujących przepisów (np. w przypadku niektórych nieruchomości) lub sprzeczność podziału ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy (np. samochodu).
W takiej sytuacji w grę wchodzić może przyznanie własności rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych stosownie do wielkości poszczególnych udziałów albo dobrowolna lub przymusowa sprzedaż rzeczy (tzw. podział cywilny), w wyniku której kwota uzyskana ze sprzedaży rzeczy zostanie podzielona pomiędzy współwłaścicieli proporcjonalnie do przysługujących im udziałów w sprzedanej rzeczy.
