Nieodpłatna mediacja, z której można skorzystać w punktach npo/npp została uregulowana w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (dalej ustawa).
Osoba, która chce skorzystać z mediacji, powinna skontaktować się z właściwym starostwem, który odpowiada za organizację punktów nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, telefonicznie lub elektronicznie i umówić się na wizytę w punkcie, gdzie dyżur odbywa mediator. Gdy osoba stawi się już do mediatora to składa pisemne oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, a także wniosek o przeprowadzenie mediacji podając swoje dane, dane drugiej strony, a także przedmiot mediacji. Po wypełnieniu wniosku o mediację osoba powinna wysłać go do strony przeciwnej listem poleconym za potwierdzeniem odbioru (lub wręczyć go drugiej stronie aby go podpisała). Jak już wniosek o mediację dotarł do drugiej strony, osoba powinna przynieść podpisany przez obie strony wniosek do mediatora. Następnie mediator kontaktuje się z drugą stroną z zapytaniem czy jest zainteresowana mediacją. Wniosek o mediację wysyłany jest także do starostwa, które ma zadbać aby mediacja odbyła się w odpowiednim terminie. Mediator umawia się z osobami zainteresowanymi mediacją na dogodny termin jej przeprowadzenia. Osoba wraz ze stroną przeciwną stawiają się na umówiony termin we wskazanym punkcie npo/npp. Postępowanie mediacyjne rozpoczyna się od sprawdzenia jakie są oczekiwania stron, ich stanowiska, aby można był spisać umowę mediacyjną. Mediator rozpoczyna postępowanie mediacyjne, wskazuje zasady obowiązujące w mediacji. Mediator udziela głosu stronom, w celu poznania źródła problemu i stanowisk stron. Mediator może zaproponować stronom sposoby rozwiązania konfliktu, a także w przypadku konieczności przemyślenia warunków ugody mediator może zaproponować stronom, aby umówiły się na następny termin spotkania mediacyjnego. Mediator po dojściu do porozumienia przez strony konfliktu, proponuje pomoc w sporządzeniu projektu ugody na piśmie oraz sporządza protokół ze spotkania mediacyjnego. Pod projektem ugody podpisują się strony oraz mediator. Strony mogą wysłać spisaną ugodę wraz z protokołem do właściwego Sądu w celu jej zatwierdzenia. Osoba wnioskująca o mediację może otrzymać pomoc w sporządzeniu pisma do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie (ugoda będzie jego załącznikiem). Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez Sąd ma moc prawną na równi z ugodą zawartą bezpośrednio przed sądem. Ugoda mediacyjna zatwierdzona przez sąd stanowi tytuł egzekucyjny, który podlega wykonaniu w drodze egzekucji komorniczej.
Art. 4a ustawy [Nieodpłatna mediacja]
- Nieodpłatna mediacja obejmuje:
1)poinformowanie osoby uprawnionej o możliwościach skorzystania z polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji oraz korzyściach z tego wynikających;
2) przygotowanie projektu umowy o mediację lub wniosku o przeprowadzenie mediacji;
3) przygotowanie projektu wniosku o przeprowadzenie postępowania mediacyjnego w sprawie karnej;
4) przeprowadzenie mediacji;
5) udzielenie pomocy w sporządzeniu do sądu wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem.
- Nieodpłatna mediacja nie obejmuje spraw, w których:
1) sąd lub inny organ wydały postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji lub postępowania mediacyjnego;
2) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że w relacji stron występuje przemoc.
- W sprawach nieuregulowanych niniejszą ustawą do nieodpłatnej mediacji stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575, 1578 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 11) o mediacji.
- Nieodpłatna mediacja może być prowadzona pomiędzy stronami dążącymi do polubownego rozwiązania sporu. Stroną inicjującą przeprowadzenie nieodpłatnej mediacji może być wyłącznie osoba uprawniona.
- Nieodpłatną mediację prowadzi mediator.
- Mediatorem może być osoba wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego, o której mowa w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072), lub wpisana na listę mediatorów prowadzoną przez organizację pozarządową w zakresie swoich zadań statutowych lub uczelnię, o której mowa w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, o której informacje przekazano prezesowi sądu okręgowego.
- Nieodpłatnej mediacji, w zakresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, nie może prowadzić osoba, która w sprawie którejkolwiek ze stron uprzednio świadczyła pomoc prawną lub poradnictwo obywatelskie, była świadkiem, wydawała opinię, sporządzała wywiad środowiskowy lub prowadziła terapię, a także osoba, co do której zachodzi okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jej bezstronności, z wyłączeniem udzielania pomocy, w zakresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1. W takim przypadku mediator odmawia przeprowadzenia nieodpłatnej mediacji, informując osobę uprawnioną o możliwości skorzystania z nieodpłatnej mediacji prowadzonej przez innego mediatora w tym samym punkcie lub innych punktach, w których udzielana jest nieodpłatna pomoc prawna lub świadczone nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, zwanych dalej "punktami".
- Nieodpłatną mediację, w zakresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1-3 i 5, a w zakresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, z uwzględnieniem ust. 6 i 7, może również prowadzić osoba udzielająca nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadcząca nieodpłatne poradnictwo obywatelskie.
Autor jest r.pr., a także mediatorem i pracuje w punktach npo/npp, gdzie także przeprowadza mediacje na wniosek zainteresowanych osób, a także zachęca do mediacji jeżeli jest szansa na takie uregulowanie spornych kwestii, wskazując na pozytywne aspekty mediacji (np. uniknięcie sprawy sądowej).
