Wydziedziczenie
Jednym ze sposobów uniknięcia konieczności płacenia zachowku jest wydziedziczenie spadkobiercy ustawowego. Wydziedziczenie musi zostać dokonane za życia spadkodawcy.
Wydziedziczenie jest uregulowane w artykule 1008 kodeksu cywilnego:
„1008. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.”
Nie można ominąć zachowku, jeśli spadkodawca wybaczył uprawnionemu do zachowku. Wydziedziczenie spadkobiercy w pewnych warunkach spowoduje, że uprawnienie do zachowku przejdzie na jego dzieci.
Dożywocie
Kolejnym sposobem uniknięcia odpowiedzialności za zachowek w przyszłości względem osób, które do spadku nie zostaną powołane jest przekazanie nieruchomości w ramach tzw. umowy dożywocia. Przeniesienie własności nie odbywa się wówczas za darmo, lecz za zobowiązanie drugiej strony umowy do świadczenia dożywotniej opieki.
Trzeba pamietać jednak, że darowizna dokonana przez spadkodawcę jeszcze za życia nie ma już takiego samego skutku. Obdarowany będzie w takiej sytuacji musiał liczyć się z koniecznością zapłaty zachowku w przyszłości.
Niegodność dziedziczenia
Wariantem, pozwalającym uniknąć płacenia zachowku jest sytuacja, gdy nastąpi uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia i następuje to już po śmierci spadkodawcy. Zgodnie z artykułem 928 kodeksu cywilnego:
- 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku.
Jeżeli uprawniona do zachowku osoba zostanie uznana za niegodną dziedziczenia, bezpowrotnie traci prawo do takiego świadczenia.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Kolejna możliwość uniknięcia zapłaty zachowku zajdzie w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia. Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia spadkodawcy za jego życia z przyszłym spadkobiercą powoduje, że traci on nie tylko prawo do spadku, ale również i zachowku. Skutki umowy zrzeczenia dotyczą jednak nie tylko osoby podpisującej tę umowę, ale również (o ile umowa nie stanowi inaczej) jego zstępnych, czyli jej dzieci i wnuków.
Przedawnienie
Sytuacja, gdy dojdzie do upływu czasu do zgłoszenia roszczenia osoby uprawnionej do tego świadczenia jest następnym sposobem na uniknięcie zachowku . Zaznaczyć trzeba, że o zachowek można starać się w ściśle określonym terminie – 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu – po jego upływie nie będzie możliwe skuteczne dochodzenie zapłaty nawet przed sądem.
Naruszenie zasad współżycia społecznego
Naruszenie zasad współżycia społecznego może być kolejnym sposobem na uniknięcie zachowku. Możliwość taka pojawia się gdy zobowiązany do zapłaty nie może skorzystać z opisanych wcześniej rozwiązań pozwalających na uniknięcie zachowku.
Uprawniony do zachowku może skierować sprawę przeciwko spadkobiercy do sądu. Jeśli zobowiązany do zapłaty uważa, że zachowanie uprawnionego do zachowku narusza zasady współżycia społecznego jeszcze za życia spadkodawcy, może podnosić ten zarzut w toku postępowania sądowego.
