W jaki sposób uczynić zapis windykacyjny?
Zapis windykacyjny jest szczególną formą rozporządzenia testamentowego spadkodawcy na wypadek śmierci. Treść zapisu windykacyjnego pozwala spadkodawcy przekazać konkretny składnik spadku spadkobiercy testamentowemu lub ustawowemu już z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. Jest to instrument znacznie precyzyjniejszy niż samo powołanie do spadku, ponieważ w przypadku dziedziczenia na zasadach ogólnych wszystkie przedmioty przypadają spadkobiercom wspólnie i konieczne jest wówczas dokonanie podziału spadku. Różnica między dziedziczeniem na zasadach ogólnych a dziedziczeniem na podstawie zapisu windykacyjnego polega więc na tym, że w przypadku tego drugiego określony spadkobierca od razu staje się wyłącznym właścicielem danego przedmiotu, bez konieczności dokonania działu spadku.
Czy można dokonać zapisu windykacyjnego w testamencie własnoręcznym?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, zapis windykacyjny musi być zawarty w testamencie spadkodawcy, jest on bowiem składnikiem testamentu. Ustanowienie zapisu windykacyjnego wymaga precyzyjnego sformułowania stosownego rozrządzenia. Z jego treści musi jednoznacznie wynikać, że wolą spadkodawcy jest, aby z chwilą śmierci dana osoba nabyła przedmiot zapisu. Testament zawierający zapis windykacyjny musi być sporządzony w formie aktu notarialnego przez osobę zdolną do testowania. Jeżeli testament obejmujący zapis windykacyjny zostanie sporządzony w zwykłej formie pisemnej, to zapis ten nie wywoła charakterystycznych dla zapisu windykacyjnego skutków prawnych.
Kolejnym warunkiem skuteczności zapisu windykacyjnego jest to, aby w chwili śmierci spadkodawcy przedmiot zapisu windykacyjnego należał do spadku, a także aby nie istniała wówczas żadna umowa zobowiązująca spadkodawcę do zbycia tego przedmiotu. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Zapis windykacyjny należy sporządzić bez zastrzegania warunku lub terminu. Spadkodawca nie może w testamencie uzależnić nabycia przez daną osobę przedmiotu zapisu od spełnienia się pewnego warunku. Zastrzeżenie warunku lub terminu przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące.
Sporządzenie testamentu zawierającego zapis windykacyjny w innej formie niż akt notarialny
Jest to zagadnienie problematyczne, które w obecnym stanie prawnym nie ma jednoznacznego rozwiązania. Ustawodawca wskazuje, że w testamencie w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (art. 981 §1 k.c.). Jednocześnie nie określił wprost jaki skutek wywoła testament zawierający zapis windykacyjny sporządzony w innej formie niż akt notarialny. Odwołując się do ogólnych zasad prawa cywilnego należałoby uznać, że zapis ten jest nieważny. W doktrynie prezentowane są stanowiska, że testament zawierający zapis windykacyjny, sporządzony w formie innej niż akt notarialny może wywoływać jedynie skutki prawne zapisu zwykłego. W aktualnym stanie prawnym nie ma jednak normatywnych podstaw do uznania, że zapis windykacyjny ustanowiony w innej formie niż akt notarialny automatycznie zostanie zakwalifikowany jako zapis zwykły.
Specyficzny charakter przepisów mortis causa prawa spadkowego utrudnia skorygowanie niezgodnych z prawem rozrządzeń spadkodawcy. Spadkodawca nie jest w stanie zmieniać swojej woli po śmierci, dlatego należy łagodzić zbyt rygorystyczne ogólne zasady prawa spadkowego w myśl reguły oddania jak najpełniejszej woli spadkodawcy. Ze sformułowania tego przepisu można wnioskować więc, że wymóg zachowania formy aktu notarialnego jest wprowadzony nie pod rygorem nieważności czynności prawnej, lecz dla wywołania szczególnych skutków prawnych. Najsłuszniejszym wydaje się rozwiązanie, że w razie ustanowienia zapisu windykacyjnego w testamencie sporządzonym w formie innej niż akt notarialny, zapis ten należy traktować jako zapis zwykły. Jest to konsekwencją uregulowania, że testament należy interpretować w taki sposób, aby odtworzyć w pełni wolę spadkodawcy, a jego rozrządzenia powinno się utrzymać w mocy i nadać im rozsądną treść. Oznacza to, że zapis windykacyjny, znajdujący się w testamencie sporządzonym np. odręcznie, będzie ważny. Sankcją niedochowania formy aktu będzie natomiast to, że osoba oznaczona przez spadkodawcę nie nabędzie przedmiotu zapisu z chwilą śmierci spadkodawcy. Jednocześnie nie wyklucza to nabycia przez nią przedmiotu zapisu na mocy zapisu zwykłego.
Co w przypadku zapisu windykacyjnego nieruchomości zawartego w testamencie, który został sporządzony w formie innej niż akt notarialny?
Jak wskazano wyżej, zapis ten zostanie zakwalifikowany jako zapis zwykły, a skoro nie przenosi on prawa własności tej nieruchomości, nie ma potrzeby, aby była zachowana forma aktu notarialnego. Skutkiem tak skonstruowanego zapisu, po śmierci spadkodawcy, zapisobiorca uzyskuje roszczenie o przeniesienie na niego prawa własności tej nieruchomości przez pozostałych spadkobierców.
Zadanie jest finansowane z Budżetu Państwa w ramach dotacji celowej przekazanej Powiatowi Mławskiemu.