Umowa o dożywocie lub umowa dożywocia (zwana potocznie i historycznie dożywociem) jest rodzajem umowy cywilnoprawnej, na mocy której właściciel nieruchomości, zobowiązując się zapewnić drugiej stronie czynności prawnej dożywotnie utrzymanie, przenosi na nią własność tej nieruchomości. Umowa dożywocia uregulowana jest wprost w przepisach kodeksu cywilnego funkcjonując w grupie tzw. nazwanych umów cywilnoprawnych (art. 908-916 kodeksu cywilnego). W art. 908 k.c. ustawodawca wskazuje na przykładowy katalog obowiązków jakie przejmuje na siebie osoba zobowiązana z umowy tj. ta na którą następuje przeniesienie własności nieruchomości.
Zgodnie z tym przepisem w braku odmiennej umowy zobowiązanie nabywcy obejmuje przyjęcie zbywcy jako domownika, dostarczanie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienie mu odpowiedniej pomocy i pielęgnacji w chorobie oraz sprawienie dożywotnikowi, własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym. Zasadniczo oznacza to, iż strony tej umowy mogą w sposób dowolny ukształtować prawa i obowiązki wynikające z umowy, kierując się zasadą swobody umów wyrażoną w art. 3531 k.c., zgodnie z którym Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W praktyce jednak obowiązki nabywcy są niemalże w sposób dosłowny przenoszone wprost z kodeksu cywilnego do zawieranych umów dożywocia.
W związku z tym, że umowa dożywocia skutkuje przeniesieniem własności nieruchomości, dla swojej ważności musi być zawarta w formie aktu notarialnego, przy czym skutki w postaci przeniesienia własności nieruchomości oraz obciążenie nieruchomości prawem dożywocia następują jednocześnie, bez konieczności składania dodatkowych oświadczeń.
Umowa o dożywocie funkcjonuje jako umowa zobowiązująca, wzajemna oraz odpłatna. W teorii prawa cywilnego silnie akcentowany jest także jej aspekt losowy, ponieważ czas trwania obowiązków nabywcy nieruchomości uzależniony jest od długości życia dożywotnika, niezależnie od tego że ustawodawca przewidział możliwość jej wcześniejszego rozwiązania, ograniczając tę możliwość tylko do wypadków wyjątkowych, po uprzednim przeprowadzeniu postępowania sądowego (Art. 913 § 2 k.c.). Prawa i obowiązki z umowy dożywocia są niezbywalne, co oznacza iż nie mogą być przenoszone na osoby trzecie np. w drodze umowy cesji.
Uprawnionym z umowy dożywocia (dożywotnikiem) może być sam zbywca nieruchomości lub osoba mu bliska (np. współmałżonek). Prawo dożywocia może również zostać ustanowione na rzecz więcej niż jednej osoby. W razie śmierci jednej z tych osób świadczenie nabywcy ulegają odpowiedniemu zmniejszeniu.
Na żądanie jednej ze stron umowy może zamienić wszystkie lub niektóre uprawnienia wynikające z prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. Dotyczy to takich sytuacji, gdy między dożywotnikiem a zobowiązanym wytworzyły się złe relacje i stosunki tego rodzaju, że nie można wymagać od stron dotychczasowej umowy, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności.
Omawiana instytucja prawa cywilnego w praktyce wykorzystywana jest przez najbliższych członków rodziny i zawierana jest pomiędzy rodzicami a dziećmi. Znaczną popularność zyskała na terenach wiejskich, gdzie (również w aspekcie historycznym) zawierana jest w bezpośrednim celu przekazywania tzw. ojcowizn, gospodarstw rolnych na rzecz przedstawicieli młodszego pokolenia. Do niewątpliwych mankamentów tej instytucji prawa cywilnego należy trudność w egzekwowaniu zobowiązań nabywcy wobec zbywcy nieruchomości z uwagi na silnie ukształtowany akcent moralny tych obowiązków, przybliżając ten rodzaj umowy do instytucji renty.
