Testament ustny – szczególna forma testamentu
Formy testamentów
Zgodnie z art. 941 oraz 942 Kodeksu Cywilnego - testament jest jednostronną czynnością prawną, w której testator osobiście dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Testament może dotyczyć wyłącznie jednego Spadkodawcy. Testamenty występują zarówno w formach zwykłych jak i szczególnych. Wybór konkretnej formy testamentu zależy od sytuacji Spadkodawcy i jego możliwości. Jednakże istotne jest, aby były spełnione przesłanki warunkujące ważność wybranej formy testamentu.
Wyróżnić można testamenty zwykłe, zasadniczo sporządzone w każdym czasie. Wybór konkretnej formy zależy od indywidualnych preferencji spadkodawcy. Każda z form jest sobie równa i wywiera takie same skutki. Testamenty zwykłe to testament:
- własnoręczny – 949 k.c.;
- notarialny – 950 k.c.;
- allograficzny – 951 k.c.
Ustawodawca przewidział także formy szczególne testamentów, powołane w określonych przypadkach. Od form zwykłych odróżniają je dwie zasadnicze cechy:
- możliwość sporządzenia wyłącznie w okolicznościach przewidzianych prawem;
- ograniczony okres skuteczności (testamenty szczególne tracą moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności dopuszczających sporządzenie aktu ostatniej woli w takiej formie).
Do testamentów szczególnych zaliczamy testament:
- ustny – 952 k.c.
- podróżny – 953 k.c.
- wojskowy – 954 k.c.
Testament ustny.
Art. 952 [Ustny]
- 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
- 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
- 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Jest to najbardziej popularna forma testamentu szczególnego. Jednakże aby była ona ważna, testator może z tej formy skorzystać wyłącznie w szczególnych, określonych prawem sytuacjach:
- gdy istnieje obawa rychłej śmierci;
- albo zachowanie zwykłej formy testamentu wskutek szczególnych okoliczności jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Obiewskazaneprzesłankimająsamodzielnycharakter,azatemwystarczającejestdosporządzeniatestamentuwformieustanejalbowystąpienieobawyrychłejśmiercispadkodawcyalbo niemożności (lub znacznego utrudnienia) wskutek szczególnych okoliczności zachowaniaformytestamentu zwykłego.
A. PRZESŁANKA OBAWY RYCHŁEJ ŚMIERCI
W judykaturze i doktrynie wypracowano trafne ujęcie subiektywno-obiektywne przesłanki obawy rychłej śmierci. Występuje ona jeżeli jednocześnie spadkodawcama subiektywne (wewnętrzne) przekonanie, że grozi mu rychła śmierć oraz istnieją okolicznościuzasadniającetakieprzekonanie(np.gwałtownepogorszeniejegostanuzdrowia,uczestnictwowwypadku).Obawarychłej śmiercimusiistnieć wchwilisporządzaniatestamentu.
B. PRZESŁANKA NIEMOŻLIWOŚĆ (ZNACZNEGO UTRUDNIENIA) WSKUTEK SZCZEGÓLNYCH OKOLICZNOŚCI ZACHOWANIA FORMY ZWYKŁEJ AKTU OSTATNIEJ
WOLI
Występuje wówczas, gdy testator nie może sporządzić testamentu własnoręcznego a przywołanie notariusza lub osoby urzędowej jest praktycznie niemożliwe. Okoliczności niemożliwości mają dotyczyć wyłącznie testatora, a więc są oceniane wyłącznie w stosunku do jego osoby.
Jeżeli w konkretnej sytuacji nie wystąpią powyższe przesłanki, to sporządzenie testamentu ustnego nastąpi z naruszeniem przepisów rozdziału o formie testamentu. W konsekwencji sporządzony testament należy uznać za bezwzględnie nieważny (art. 958 w zw. z art. 952 § 1 KC).
- USTNOŚĆ TESTAMENTU I JEGO POTWIERDZENIE
Sporządzenie testamentu ustnego polega na tym, że spadkodawca oświadcza ustnie swoją ostatnią wolę w obecności trzech świadków. Bezpośrednio w chwili testowania treść testamentu nie jest zatem utrwalona. Sposób utrwalenia testamentu możemy podzielić na:
- prywatny sposób stwierdzenia treści testamentu ustnego będący zasadą. Polega na sporządzeniu dokumentu, który testamentem nie jest, zawierającego spisane oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy. Aktu spisania może dokonać jeden ze świadków albo osoba Dokument powinien zawierać treść testamentu ustnego, miejsce i datę jego sporządzenia, a także miejsce i datę złożenia oświadczenia przez spadkodawcę. Sporządza się go w terminie roku od złożenia oświadczenia ostatniej woli.
- oraz sądowy sposób stwierdzenia treści testamentu ustnego o charakterze wyjątku - gdy nie doszło do właściwego, pozasądowego utrwalenia tej treści. Skorzystanie z tego trybu jest możliwe wyłącznie po śmierci spadkodawcy i zostało ograniczone terminem 6 miesięcy od chwili otwarcia Sądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego odbywa się przez
przesłuchanie świadków sporządzenia tego testamentu, które zostaje utrwalone w protokole z posiedzenia sądu.
Brak stwierdzenia treści testamentu ustnego w określony w powołanych przepisach sposób prowadzi do bezskuteczności aktu ostatniej woli.
D. ODWOŁANIE TESTAMENTU USTNEGO
Ponieważ forma aktu ostatniej woli jest ustna, więc nie może on zostać zniszczony lub pozbawiony cech, od których zależy jego ważność. Testator może zatem jedynie sporządzić nowy testament, w którym odwoła lub zmieni wcześniej sporządzony testament ustny.
E. ŚWIADKOWIE TESTAMENTU
Ustawodawca uregulował w poniższych przepisach wymagania dotyczące świadków:
Art. 956 [Niezdolność bezwzględna świadków] Nie może być świadkiem przy sporządzaniu
testamentu:
- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
- niewidomy, głuchy lub niemy;
- kto nie może czytać i pisać;
- kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe
Art. 957 [Niezdolność względna]
- 1. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
- 2. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważnejest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lubpowinowatympierwszegolubdrugiegostopniaalboosobiepozostającejzniąwstosunkuprzysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnegopostanowieniaspadkodawcaniesporządziłbytestamentudanejtreści,nieważnyjestcałytestament.
