Na wstępie wypada wskazać, że jednym z elementów jaki na stałe zagościł w procedurze w sprawach cywilnych i karnych w związku z pandemią Sars Covid 19 było wdrożenie możliwości udziału stron w tych postępowaniach w sposób zdalny.
Trzeba pamiętać, że obecnie w związku z nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego jaka weszła w życie od 1 lipca 2023 r. ( Dz.U. 2023 poz. 614) wprowadzony został przepis
Art. 1481. [Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym]
§ 1. Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.
§ 2. (uchylony).
§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o wysłuchanie jej na rozprawie albo przepis szczególny przewiduje taki obowiązek, chyba że pozwany uznał powództwo.
Pamiętajmy zatem, że w sytuacji gdy chcemy aby strona postępowania cywilnego czy w postępowaniu procesowym czy nieprocesowym wzięła udział w tym postępowaniu i została wysłuchana należy taki wniosek zgłosić w pierwszym piśmie procesowym.
Począwszy od 3 lipca 2021 r. w sprawach cywilnych obowiązuje zasada, że rozprawy i posiedzenia jawne mogą być prowadzone przy użyciu urządzeń technicznych, z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (rozprawy i posiedzenia zdalne).
W związku z zagrożeniem Sars Cov 2 rozprawy i posiedzenia jawne stacjonarne mogły się odbywać się jedynie wtedy, gdy nie wywołało to nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących. Zgodnie z tymi przepisami, w pierwszej i drugiej instancji Sąd mógł rozpoznawać sprawy w składzie jednego sędziego. Aktualnie wskutek tego, że zagrożenie epidemiologiczne już nie obowiązuje to składy sędziowskie uległy kolejnej zmianie i tak zgodnie z nowelą do kodeksu postępowania cywilnego apelację cywilną będzie rozpoznawał jeden sędzia, ale już zażalenie 3 sędziów zawodowych.
W zakresie formy prowadzenia rozpraw i posiedzeń jawnych należy zwrócić uwagę, że zgodnie ze wskazaną wyżej ustawą z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1090), art. 15 zzs1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych mówił właśnie o możliwości udziału w sprawach zdalnie.
Pamiętajmy zatem, że jako strona w sprawie cywilnej ale też jako świadek w dalszym ciągu możemy składać wniosek o uczestnictwo w sprawie zdalnie. Aktualna jest zasada, że na wniosek strony lub osoby wezwanej zgłoszony na co najmniej 5 dni przed wyznaczonym terminem posiedzenia zdalnego sąd zapewni jej możliwość udziału w posiedzeniu zdalnym nawet w budynku sądu, jeśli strona lub osoba wezwana wskaże we 2 wniosku, że nie posiada urządzeń technicznych umożliwiających udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu. W takiej sytuacji można skorzystać z pomocy sądowej i wziąć udział w bliższym dla swojego miejsca zamieszkania sądzie bez konieczności wybierania się do sądu który prowadzi sprawę.
Nie powinniśmy także mieć obaw co do tego, że nasze warunki techniczne do połączenia mogą być niewystarczające, gdyż wraz z linkiem logowania umożliwiającym się połączenie z konkretnym sądem na konkretną sprawę przesyłany jest link do połączenia testowego z którym możemy wykonać wcześniej „ próbę” sprawdzając czy osoba która się łączy jest dobrze widoczna oraz czy działa mikrofon.
A JAK WYGLĄDA ROZPRAWA ZDALNA W PROCESIE KARNYM?
Rozprawa w formie zdalnej przebiega tak jak rozprawa „normalna” w trybie zwykłym, tyle tylko że oskarżony (również oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny) gdy są pozbawieni wolności, oraz prokurator mogą przebywać w innym miejscu niż na sali rozpraw, a kontakt z nimi odbywa się w formie przekazu obrazu i dźwięku.
Podczas takiej rozprawy sąd przebywa na sali rozpraw, a strona lub obrońca w zupełnie innym miejscu. Rozprawa odbywa się zatem w dwóch miejscach jednocześnie, tj. na sali rozpraw oraz w pomieszczeniu dla strony, które może być ulokowane w budynku sądu lub poza nim (miejscem pobytu strony może być siedziba innego sądu, w którego okręgu strona przebywa, może to być także np. areszt śledczy czy zakład karny). W miejscu przebywania oskarżonego, oskarżyciela posiłkowego lub oskarżyciela prywatnego obecny jest referendarz sądowy lub asystent sędziego zatrudniony w sądzie, w którego okręgu przebywa strona.).
WAŻNE!!! W wypadku gdy oskarżony na ogłoszenie wyroku jest obecny podczas tej czynności, termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku biegnie od daty jego ogłoszenia (art. 422 § 1 k.p.k.).
Problemem na tym tle może być zagadnienie w sytuacji takiej, kiedy oskarżony łączy się zdalnie, a jego obrońca nie bierze udziału w posiedzeniu wraz z nim a przebywa na sali rozpraw, wraz z sędzią i prokuratorem.
Pamiętajmy, że w wypadku przeprowadzenia rozprawy zdalnej w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności, obrońca może zdecydować gdzie będzie wówczas przebywał. Może bowiem przebywać w miejscu pobytu oskarżonego, np. w pomieszczeniu budynku aresztu śledczego lub zakładu karnego, albo stawić się na salę rozpraw. Decyzja w tej kwestii należy wyłącznie do obrońcy! Jeżeli obrońca zdecyduje się przebywać na sali rozpraw, a oskarżony jest w innym miejscu, to kontakt z oskarżonym nie jest poufny, gdyż odbywa się przy użyciu urządzeń technicznych i podczas pobytu obrońcy na sali rozpraw. Dlatego też oskarżony lub obrońca mogą złożyć wniosek o zarządzenie przerwy w rozprawie w celu nawiązania kontaktu telefonicznego w miejscu umożliwiającym rozmowę bez udziału innych osób i warto o tej możliwości pamiętać. Czasami także wniosek o zarządzenie przerwy może uzasadniać brak możliwości przeprowadzenia dowodu, gdy tak jak na jednym z ostatnich posiedzeń w której brałam udział, kiedy odtwarzane były nagrania z monitoringu nie było 3 możliwości ich odtworzenia tak, aby widział to oskarżony. W takiej sytuacji wniosek o zarządzenie przerwy w rozprawie był uzasadniony i sąd orzekający na taką przerwę wyraził zgodę.
Pamiętajmy zatem, że nie w każdej sytuacji procesowej nasz udział w rozprawie czy posiedzeniu będzie obowiązkowy. Gdy tak faktycznie ma być- to w sprawach cywilnych zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami konieczne jest złożenie stosownego wniosku w pierwszym piśmie procesowym. W sprawach karnych też w określonych sytuacjach jest możliwość udziału w sprawie w sposób zdalny.
Katarzyna Skarżyńska Radca prawny/mediator sądowy
