Dnia 9 lipca 2018 r. weszła w życie zmiana przepisów Kodeksu cywilnego odnosząca się do przedawnienia roszczeń. Ogólny termin przedawnienia uległ skróceniu do 6 lat, a w większości przypadków skutki jego upływu nastąpią ostatniego dnia roku kalendarzowego. Znacząco zmienione zostały również zasady przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcom przeciwko konsumentom.
Do tej pory w przepisach części ogólnej Kodeksu cywilnego istniały trzy terminy przedawnienia:
- ogólny termin przedawnienia – 10 lat,
- termin przedawnienia roszczeń o świadczenie okresowe oraz termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata,
- termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd – 10 lat.
W wyniku nowelizacji skróceniu uległy terminy przedawnienia. Obecnie zgodnie z treścią art. 118 Kodeksu cywilnego jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Oznacza to, iż bieg terminu przedawnienia wynoszącego dwa lata lub więcej będzie kończyć się z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego. W konsekwencji terminy przedawnienia zostaną w większości przypadków wydłużone o czas do końca roku kalendarzowego.
Nowelizacja wprowadziła także odmienne zasady przedawnienia roszczeń w stosunkach z konsumentami. Zgodnie z dodanym art. 117 § 21 k.c. po upływie terminu przedawnienia przedsiębiorca nie będzie mógł domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. W rezultacie już z chwilą upływu terminu przedawnienia (a nie jak do tej pory podniesienia zarzutu przedawnienia) nastąpi przekształcenie roszczenia w zobowiązanie niezupełne (naturalne). W konsekwencji wierzyciel nie będzie mógł domagać się przymusowej realizacji swojego roszczenia. W praktyce zmiana ta oznacza, że jeśli przedmiotem sporu będzie roszczenie przysługujące przeciwko konsumentowi, sąd będzie obowiązany z urzędu badać, czy upłynął termin przedawnienia takiego roszczenia. Wyjątkowo w niektórych sytuacjach sąd będzie mógł, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z tego uprawnienia sąd będzie miał powinność rozważyć w szczególności: długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Powyżej opisane zmiany weszły w życie z dniem 9 lipca 2018 r. i z pewnością mają zastosowanie do roszczeń powstałych po tej dacie. Niemniej ustawodawca zadbał również o kwestię przedawnienia roszczeń, które powstały przed wejściem w życie nowelizacji, tj. przed 9 lipca 2018 r. i do tego dnia się nie przedawniły.
Co do zasady, do roszczeń takich zastosowanie mieć będą nowe reguły dotyczące przedawnienia roszczeń. Oznacza to przede wszystkim, że terminy przedawnienia roszczeń, których długość wynosi dwa lata i więcej, będą upływać 31 grudnia danego roku kalendarzowego.
Jednakże jeśli termin przedawnienia roszczenia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia nowych przepisów. Reguła ta dotyczy zatem ogólnego terminu przedawnienia oraz terminów przedawnienia roszczeń, które zostały stwierdzone prawomocnym wyrokiem czy zatwierdzoną przez sąd ugodą. Jednak jeśli przedawnienie, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. W praktyce zatem ustalenie, kiedy upłynie termin przedawnienia danego roszczenia będzie wymagało zarówno obliczenia terminu przedawnienia zgodnie z dotychczasowymi zasadami, jak i zgodnie z przepisami ustawy nowelizującej oraz porównania tych terminów.
Drugi istotny wyjątek dotyczy roszczeń przysługujących konsumentom przeciwko przedsiębiorcom. Jeśli roszczenia takie powstały przed dniem 9 lipca 2018 r. i do tego dnia się nie przedawniły, zastosowanie znajdą dotychczasowe reguły przedawnienia roszczeń. Oznacza to, że w przypadku roszczeń konsumentów termin przedawnienia będzie wciąż wynosił 10 lat, a jego bieg nie będzie kończył się 31 grudnia danego roku. Ustawodawca wprowadził także szczególną regulację intertemporalną dotyczącą roszczeń skierowanych przeciwko konsumentom. Zgodnie z nią w przypadku takich roszczeń, których termin przedawnienia już upłynął, a nie został podniesiony zarzut przedawnienia, z dniem wejścia w życie ustawy nastąpią skutki przedawnienia. Oznacza to, że od dnia 9 lipca 2018 r. przedawnienie takiego roszczenia będzie brane przez sąd pod uwagę bez względu na zarzut pozwanego.
Podsumowując główne założenia dokonanej nowelizacji to:
- już nie 10, a 6 lat przedawnienia – jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej,
- 6 lat przedawnienia także w przypadku roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem,
- koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata,
- po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.