Zgodnie z regulacją zawartą w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. - o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 623 )osoba fizyczna może się domagać zwolnienia od kosztów sądowych jeżeli wykaże, iż nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Osoby ubiegające się o zwolnienie od kosztów muszą dołączyć do wniosku oświadczenie, które obejmuje szczegółowe dane o ich stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Najlepiej jeżeli dane te zostaną udowodnione za pomocą stosownych dokumentów tj. decyzją o przyznaniu emerytury, zaświadczeniem o zarobkach. W miarę możliwości należy również załączyć potwierdzenia dokonywanych wydatków. Oświadczenie to musi być sporządzone według wzoru, który stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2014 r. poz. 366. Można je otrzymać w każdym sądzie lub pobrać ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości:
Pamiętać jednak należy, iż właściwy sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli występują jakiekolwiek wątpliwości, co do stanu majątkowego wskazanego przez wnioskodawcę.
Osoba zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się również ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu. W artykułach od 117 do 124 kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1822) ustawodawca uregulował kwestię pomocy prawnej świadczonej z urzędu w sprawach cywilnych. Podkreślić należy, iżnawet osoba fizyczna, która nie uzyskała zwolnienia od kosztów sądowych, może się ubiegać o ustanowienia pełnomocnika.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu. Sądem właściwym do jego rozpoznania jest sąd, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Zadaniem sąd po otrzymaniu wniosku jest ustalenie czy udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie jest potrzebny. Powyższe wnioski, zarówno o zwolnienie od kosztów sądowych jak i o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, są wolne od opłat sądowych.
Postanowienie o ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego z urzędu jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Następnie zadaniem okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych jest wyznaczenie konkretnego pełnomocnika. Jeżeli sąd wyda jednak postanowienie odmawiające ustanowienia adwokata lub radcy prawnego osobie ubiegającej się o ich ustanowienie przysługuje zażalenie, które należy wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia.