Pani Anna samotnie wychowuje córkę. Ojciec dziecka mimo tego, że płaci regularnie alimenty nigdy się z nią nie spotkał. Córka jest coraz starsza i coraz częściej zadaje pytania o ojca . oraz o to dlaczego ma inne nazwisko niż mama. Ostatnio zapytała wprost czy nie mogłaby zmienić nazwiska na matki. Skoro ojciec się nią nie interesuje i jest dla niej obcym człowiekiem to dlaczego nosi jego nazwisko? Ojciec dziecka ma ograniczone prawa rodzicielskie.
Pani Anna coraz częściej myśli o tym aby faktycznie to zrobić to znaczy zmienić córce nazwisko na swoje ale nie wie jak to zrobić i czy ma do tego prawo jeśli ojciec ma tylko ograniczone prawa rodzicielskie. Pani Anna zastanawia się też co z alimentami gdyby musiała wystąpić o pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej.
Obawia się też, że może mieć problem z kontaktem z ojcem dziecka a nawet jak jej się to uda to nie wyrazi on zgody na tą zmianę.
Zacznijmy od wyjaśnienia co to są prawa rodzicielskie i czym się różni ich ograniczenie od pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Władza rodzicielska to prawa i obowiązki rodziców względem dziecka, które mają na celu zapewnienie dziecku należytej pieczy i ochronę jego interesów. Władza rodzicielska przysługuje rodzicom od daty urodzenia się dziecka lub jego uznania i daje im prawo do podejmowania wszystkich decyzji związanych z dzieckiem. W sytuacji w której władza rodzicielska jest wykonywana w niewłaściwy sposób, instytucje państwowe mogą interweniować doprowadzając do ograniczenia, zawieszenia lub całkowitego pozbawienia rodziców lub jednego z nich władzy rodzicielskiej.
Różnice między ograniczeniem a pozbawieniem władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej od jej ograniczenia różni się tym, że rodzic pozbawiony tej władzy nie ma prawa podejmować decyzji w sprawie dziecka, podczas gdy ograniczenie władzy rodzicielskiej powoduje zawężenie zakresu podejmowanych decyzji w sprawie dziecka do tych najistotniejszych.
Władza rodzicielska może zostać ograniczona po przeprowadzeniu postępowania sądowego. Zainicjowanie sprawy o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej jest możliwe na dwa sposoby:
- na wniosek jednego z rodziców;
- na skutek zawiadomienia sądu rodzinnego przez inne instytucje, np. policję, pracowników MOPs, szkołę.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej najczęściej ma miejsce, kiedy rodzice żyją w rozłączeniu, bądź są ze sobą na tyle skonfliktowani, że nie są w stanie wspólnie wykonywać władzy rodzicielskiej i decydować o sprawach dziecka. Jeśli rodzice nie są w stanie współpracować ze sobą i to negatywnie odbija się na zdrowiu i życiu dziecka wówczas, sąd może ograniczyć władzę rodzicielską temu rodzicowi, który swoje obowiązki rodzicielskie zaniedbuje. Ponadto, często podczas sprawy rozwodowej sąd ustala, czy wzajemne stosunki małżonków dają gwarancję właściwego wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi.
Jako adwokat rodzinny (Wrocław) wielokrotnie mogłam zaobserwować rozstrzygnięcia sądu, który orzekał o ograniczeniu władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców do współdecydowania w istotnych sprawach dziecka, jeśli po rozwodzie rodzice mieliby zamieszkiwać daleko od siebie, a ich wzajemna komunikacja pozostawia wiele do życzenia. Orzekając w tym zakresie sąd ma na uwadze przede wszystkim dobro dziecka. Oceniając sytuację rodzinną dziecka, sąd bierze pod uwagę, w jaki sposób rodzice do tej pory kontaktowali się w sprawach dziecka, czy potrafią się porozumieć w tym zakresie. Jeśli rokowania na przyszłość są dobre, sąd może pozostawić władzę rodzicielską obydwojgu rodzicom, pozostawiając ich przy wszystkich prawach i obowiązkach względem dzieci.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdalej idącym instrumentem prawnym ingerującym we władzę rodzicielską. Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje w sytuacji, kiedy jeden z rodziców lub obydwoje:
- nadużywają władzy rodzicielskiej;
- rażąco zaniedbują swoje rodzicielskie obowiązki względem dziecka;
- mimo udzielonej pomocy, nie zmieniając swojego postępowania które doprowadziło do umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej;
Ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest dożywotnie i można wnosić o jej przywrócenie w sytuacji, w której zmienią się okoliczności i ustaną powody dla których władza rodzicielska została ograniczona lub zabrana.
Ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej jest możliwe po przeprowadzeniu postępowania sądowego. Ograniczenie władzy rodzicielskiej często następuje w sprawie rozwodowej lub w osobnym postępowaniu przed sądem rodzinnym, zainicjowanym w tym celu. Rozpoczęcie sprawy sądowej może nastąpić na skutek działania jednego z rodziców lub z urzędu, jeśli zajdzie podejrzenie, że dany rodzic nie jest w stanie sprostać obowiązkom rodzicielskim. Sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, przesłuchuje świadków, powołuje biegłych psychologów lub psychiatrów, itp. Wydając rozstrzygnięcie Sąd zawsze kieruje się dobrem i interesem dziecka. Uwzględnienie interesu rodziców lub jednego z nich kosztem dziecka nie jest możliwe w sprawie o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej.
Alimenty a pozbawienie władzy rodzicielskiej
Często rodzice są zdania, że pozbawienie władzy rodzicielskiej wpływa na obowiązek alimentacyjny. Nic bardziej mylnego, ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma wpływu na zobowiązania alimentacyjne. Niezależnie od tego czy rodzicom przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej czy jest ona ograniczona, ciąży na nich obowiązek utrzymania i wychowania dziecka. Rodzice bez względu na sposób wykonywania władzy rodzicielskiej lub jej brak zobowiązani są do świadczeń alimentacyjnych na rzecz swoich dzieci. Podobnie sytuacja wygląda w zakresie kontaktów rodzica z dzieckiem.
Kiedy wiemy już co oznacza ograniczenie a pozbawienie władzy rodzicielskiej możemy zająć się drugim problemem a mianowicie zmiana nazwiska dziecka.
Czy można zmienić nazwisko dziecka bez zgody ojca?
Jeżeli ojcu nie przysługuje władza rodzicielska, gdyż nie żyje, nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo został władzy pozbawiony, jego zgoda na zmianę nazwiska dziecka nie jest wymagana. Natomiast jeśli ojcu przysługuje władza rodzicielska, wówczas na zmianę nazwiska musi wyrazić zgodę. Jeżeli w chwili zmiany nazwiska dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska dziecka jest potrzebne także wyrażenie przez nie zgody.
Podstawę prawną opinii stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) oraz ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (dalej „ustawa”). Jeżeli pani Annie zależy jedynie na szybkiej zmianie nazwiska dziecka, to trzeba będzie wystąpić do sądu z wnioskiem o wyrażenie zgody na zmianę nazwiska.
Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 ustawy – „zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany:
1) imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka;
2) na imię lub nazwisko używane;
3) na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;
4) na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada ”.
W przedstawionej przez Panią Annę sytuacji, tj. przy braku porozumienia między rodzicami, zasadnym i koniecznym byłoby zwrócenie się do sądu opiekuńczego (sąd rejonowy wydział rodzinny i opiekuńczy), właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka z wnioskiem o wyrażenie zgody na zmianę nazwiska dziecka. Jako że zmiana nazwiska dziecka to czynność przekraczająca zwykły zarząd, konieczna jest zgoda sądu na tego rodzaju zmianę. Wyrażenie przez sąd zgody na zmianę nazwiska nie daje jednak 100% gwarancji, iż nazwisko dziecka będzie zmienione. Wyraźnie podkreślić należy, iż postanowienie wyrażające zgodę na zmianę znosi jedynie brak możliwości kontaktu z ojcem dziecka co do wniosku o zmianę takiego nazwiska, ale nie skutkuje obligatoryjną jego zmianą. Każdy urząd stanu cywilnego zobowiązany jest bowiem zbadać, czy wniosek znajduje uzasadnienie merytoryczne, tj. czy zachodzą przesłanki do zmiany nazwiska. W przedstawionym przykładzie zasadnym jest argumentowanie, iż władza rodzicielska jest w rzeczywistości niemalże w całości sprawowana przez Panią Annę. Należy zauważyć, iż art. 4 wskazuje jedynie przykładowo na podstawy zmiany nazwiska, ustawodawca posługuje się bowiem sformułowaniem „zmiany nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy…”. Innymi słowy poddane cztery przesłanki nie stanowi wyłącznych przesłanek zmiany nazwiska. Mogą wystąpić inne. Warunek jest jednak jeden, żądanie zmiany nazwiska musi być uzasadnione ważnymi powodami. Wydaje się, że w podanym przykładzie ważne powody istnieją, co nie oznacza, że nazwisko na pewno zostanie zmienione. Należy bowiem pamiętać, że decydujące znaczenie ma czynnik ludzki (urzędnik), który rozpoznaje wniosek.
W przypadku zgody na zmianę nazwiska, ewentualnie odmowy wyrażenia zgody na zmianę, wydawana jest przez kierownika urzędu stanu cywilnego decyzja w tym zakresie. Decyzję wydaje kierownik stanu cywilnego właściwy wg pobytu stałego wnioskodawcy. Informacja o zmianie nazwiska wymaga przekazania zawiadomienia m.in. do kierownika urzędu stanu cywilnego sporządzającego akt urodzenia i małżeństwa wnioskodawcy, organu ewidencji ludności, ministra właściwego do spraw wewnętrznych prowadzącego ewidencję PESEL, organu wydającego dowód osobisty. Jeżeli zmiana dotyczy nazwiska dziecka, konieczne jest także zawiadomienie organu wydającego akt urodzenia dziecka.
