W myśl art 56 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ( dalej k.r.o.) „Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód”. W polskim systemie prawnym orzekanie w sprawach o rozwód należy do wyłącznej kognicji Sądu, a zatem nie ma możliwości zawarcia porozumienia w tym zakresie przez małżonków choćby przed Notariuszem, czy też uzyskania podobnego rozstrzygnięcia w trybie administracyjnym itp.
Zasadą jest, że Sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga o całokształcie spraw związanych z funkcjonowaniem rodziny po rozwodzie, a zatem sąd reguluje nie tylko dalsze relacje jakie zachodzą między małżonkami po rozwodzie, ale również relacje między rodzicami a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi, czy też kwestie związane z posiadanym wspólnym majątkiem małżonków.
W wyroku orzekającym rozwód Sąd rozstrzyga w zakresie ( art 56 - 58 k.r.o.):
- Czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków Sąd zaniecha orzekania o winie.
- W przypadku, gdy strony posiadają małoletnie dzieci, Sąd w wyroku rozwodowym musi określić komu przysługuje władza rodzicielska nad dziećmi i ewentualnie ogranicza lub pozbawia tej władzy drugiego małżonka. W tym zakresie Sąd kieruje się zasadą dobra dziecka, jak też rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozwiązania.
- Niezależnie od rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej, Sąd ustala także zasady kontaktów z dzieckiem rodzica, którego władza rodzicielska została ograniczona lub który został tej władzy pozbawiony. Sąd w tym przypadku uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.
- W jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.
- Jeżeli po rozwodzie strony będą nadal zamieszkiwać we wspólnym mieszkaniu, Sąd ustala zasady korzystania z mieszkania.
- W wyroku rozwodowym Sąd może, na żądanie jednej ze stron i tylko „w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie”, nakazać eksmisję tego małżonka.
- Na zgodny wniosek stron Sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
- Na żądanie jednej ze stron Sąd w wyroku rozwodowym orzeka o alimentach należnych małżonkowi od drugiej strony po rozwiązaniu małżeństwa.
- Sąd w wyroku rozstrzyga o kosztach postępowania.