Skutkiem złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa jest podjęcie przez właściwy organ czynności wyjaśniających, które kończą się podjęciem określonej decyzji tj. m.in. postanowienia o wszczęciu śledztwa/dochodzenia lub postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia. Jeżeli zostało wydane postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia to pokrzywdzonemu, instytucji wymienionej w art. 305 § 4 k.p.k. oraz osobie wymienionej w art. 305 § 4 k.p.k. jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
Wskazane wyżej podmioty mają prawo do przejrzenia akt. W tym celu prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej.
Należy zauważyć, iż niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa. Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja; postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator. O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego - z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach.
W przypadku gdy doszło do naruszenia praw pokrzywdzonego, wówczas warto rozważyć czy nie byłoby zasadnym złożenie stosownego zażalenia.
Postanowienie można zaskarżyć w całości lub w części. Można także zaskarżyć brak określonego rozstrzygnięcia. Żalący może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego.
Co do zasady zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zażalenie przysługuje także na postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie. Zażalenie przysługuje stronom, a także osobie, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty zawiadomienia o wydaniu postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia tj. od daty jego doręczenia.
Istotne, iż przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego postępowanie przygotowawcze tj. m.in. postanowienia w zakresie odmowy wszczęcia śledztwa/dochodzenia. Na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
W sprawach z oskarżenia prywatnego zażalenie na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego rozpoznaje prokurator nadrzędny, jeżeli postanowienie zapadło z uwagi na brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu sprawcy.
Zażalenie na postanowienie prowadzącego postępowanie przygotowawcze, jeżeli nie jest nim prokurator, rozpoznaje prokurator sprawujący nadzór nad tym postępowaniem.
Zażalenie powinno zawierać:
1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy;
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, a także numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej lub oświadczenie o ich nieposiadaniu;
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem;
4) datę i podpis składającego zażalenie.
Za osobę, która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona, ze wskazaniem przyczyny złożenia swego podpisu.
Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia nie podlega opłacie.
Co istotne jeżeli zażalenie nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym we właściwych przepisach, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, wzywa się osobę, która wniosła zażalenie, do usunięcia braku w terminie 7 dni. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.
Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien ponadto zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie. Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu dotychczas. Zażalenie wnosi się na piśmie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy ale za pośrednictwem prokuratora.
Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, a jeżeli w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu - również w granicach podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1-3, a w zakresie szerszym w wypadkach wskazanych w art. 435, art. 439 § 1, art. 440 i art. 455. Sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Zażalenie jest wolne od opłat.
W przeważającej części postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia maja swoje źródło w niekompletnym lub nieprawidłowym postępowaniu dowodowym lub ocenie, iż czyny zarzucane nie zawierają znamion przestępstwa. Należy zatem w zażaleniu wskazać na taki uchybienia i domagać się uzupełnienia postępowania przygotowawczego i wszczęcia śledztwa/dochodzenia.