W czasie trwania małżeństwa oboje małżonkowie są zobowiązani na podstawie art. 27 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359) (dalej: k.r.o.) przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Ponadto przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego normują obowiązek alimentacyjny, powstający między małżonkami po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa, albo po orzeczeniu separacji (art. 60 i 130 k.r.o.).
W art. 60 § 1 k.r.o. ustawodawca wprowadził możliwość wystąpienia z roszczeniem małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, do drugiego małżonka rozwiedzionego o dostarczanie środków utrzymania, a w art. 60 § 2 k.r.o. roszczenie byłego małżonka do drugiego małżonka rozwiedzionego uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia o przyczynianie się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty zawarte są w Uchwale Sądu Najwyższego cała izba SN - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 16 grudnia 1987 r. III CZP 91/86 (OSNC 1988/4/42, M.P.1988/6/60, LEX nr 3342). W pkt XII powyższej uchwały z 16.12.1987 r., III CZP 91/86 Sąd Najwyższy stwierdził: obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego. W uzasadnieniu pkt XII uchwały z 16.12.1987 r., Sąd Najwyższy stwierdził m.in.: Istnienie obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami zależy od równoczesnego spełnienia dwóch przesłanek. Pierwsza z nich wiąże się z udzieleniem odpowiedzi na pytanie, czy któryś z małżonków, a jeśli tak, to który z nich, ponosi winę rozkładu pożycia.
Obowiązany do dostarczenia środków utrzymania swemu rozwiedzionemu małżonkowi jest:
- małżonek ponoszący winę rozkładu pożycia; małżonek taki obowiązany jest dostarczać środków na utrzymanie zarówno małżonkowi nie ponoszącemu winy rozkładu pożycia, jak i małżonkowi, który winę taką ponosi, gdy ten znajduje się w niedostatku,
- małżonek nie ponoszący winy rozkładu pożycia; małżonek taki obowiązany jest dostarczać środków utrzymania swemu małżonkowi tylko wtedy, gdy ten małżonek winy rozkładu nie ponosi.
Tak więc nie może żądać dostarczenia mu środków utrzymania tylko małżonek winny rozkładu pożycia od małżonka, który winy rozkładu nie ponosi.
Przy ocenie, czy jednemu z rozwiedzionych małżonków przysługuje w stosunku do drugiego małżonka (rozwiedzionego) prawo żądania dostarczania mu środków utrzymania, miarodajne jest wyłącznie orzeczenie o winie zamieszczone w sentencji wyroku rozwodowego. Jeżeli natomiast sąd na zgodne żądanie małżonków zaniecha orzekania o winie, następują skutki takie, jak gdyby żadne z małżonków nie ponosiło winy rozkładu pożycia. (...)
Drugą przesłanką, od której zależy istnienie obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi, jest niedostatek po stronie małżonka, żądającego dostarczenia mu środków utrzymania. Należy przy tym posługiwać się pojęciem niedostatku w rozumieniu przepisów k.r.o. o obowiązku alimentacyjnym (art. 133 § 2 w związku z art. 61 k.r.o.).
Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1976 r. III CRN 88/76 (OSNC 1977/2/33, LEX nr 2027): Z uwagi na charakter świadczeń alimentacyjnych przeznaczonych na bieżące utrzymanie osoby uprawnionej, domaganie się ich za okres poprzedzający wytoczenie powództwa może być uzasadnione tylko wówczas, gdy pozostają z tego okresu nie zaspokojone potrzeby lub zobowiązania zaciągnięte przez uprawnionego względem osoby trzeciej na pokrycie tychże potrzeb. Powyższa zasada obowiązuje również przy dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych na podstawie art. 60 k.r.o. Zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1969 r. III CZP 16/69 (OSNC 1969/12/211, LEX nr 924): Początkową datę płatności alimentów zasądzonych na podstawie art. 60 k.r.o. w wyroku orzekającym rozwód stanowi data uprawomocnienia się tego wyroku.
Natomiast daty końcowe płatności alimentów zasądzonych na podstawie art. 60 k.r.o w wyroku orzekającym rozwód określa art. 60 § 3 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy
zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2000 r. I CKN 226/00 (LEX nr 51343): W niedostatku pozostaje nie tylko taki uprawniony, który nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, ale także taki, którego usprawiedliwione potrzeby nie są w pełni zaspokojone. Jednak sąd, zasądzając alimenty, powinien uwzględnić możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego.
