Zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku są to dwie odmienne konstrukcje prawne uregulowane różnymi przepisami kodeksu cywilnego. Zrzeczenie się dziedziczenia normują przepisy art. 1048 - art.1050 kodeksu cywilnego zaś odrzucenie spadku przepisy art. 1015 - art. 1024 kodeksu cywilnego.
Zrzeczenie się dziedziczenia jest umową pomiędzy potencjalnym spadkobiercą ustawowym, który zrzeka się dziedziczenia po przyszłym, tzn. wciąż żyjącym spadkodawcy. Zawarcie takiej umowy jest wyjątkiem od zakazu zawierania umów o spadek po osobie żyjącej wyrażonego w art. 1047. Zrzekający się spadkobierca nie musi być osobą, która w momencie zawarcia umowy ma największe szanse na dziedziczenie. Istotne jest także to, iż zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Tym samym umowa o zrzeczenie się dziedziczenia skutkuje wyłączeniem danej osoby od dziedziczenia ustawowego, tak jakby nie dożyła ona chwili otwarcia spadku. W dalszej konsekwencji skutkuje to utratą przez tę osobę wszystkich uprawnień związanych ze statusem spadkobiercy ustawowego po konkretnym spadkodawcy. Taka osoba traci także prawo do zachowku. Zawarcie umowy zrzeczenia się dziedziczenia wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Odrzucenie spadku jest formą oświadczenia woli spadkobiercy złożoną już po śmierci spadkodawcy. Odrzucenie spadku musi obejmować co do zasady cały przypadający spadkobiercy udział w spadku, co oznacza to, iż spadkobierca nie może spadku lub udziału częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić. Odmienności od powyższej zasady wynikają jednak np. z art. 963 kc, kiedy to w przypadku powołania spadkobiercy do jednej części spadku na podstawie ustawy lub testamentu, a do innej na podstawie podstawienia spadkobierca może przyjąć lub odrzucić spadek przypadający mu z jednego z tych tytułów niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia spadku z drugiego tytułu.
Należy pamiętać, iż oświadczenie o odrzuceniu spadku (lub o jego przyjęciu) może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku. Niezłożenie takiego oświadczenia przez spadkobiercę w powyższym terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ważne jest również, to iż oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem
„Art. 1015. [Termin do złożenia oświadczenia]
- 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
- 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Art. 1018. [Sposób złożenia i forma oświadczenia]
- 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.
- 2. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.
- 3. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.
Art. 1048. [Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia]
Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Art. 1049. [Skutki umowy o zrzeczenie]
- 1. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.
- 2. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Art. 1050. [Umowne uchylenie skutków zrzeczenia się]
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.”