ZACHOWEK STANOWI USTAWOWĄ OCHRONĘ INTERESÓW MAJĄTKOWYCH NAJBLIŻSZYCH SPADKODAWCY OSÓB PRZED KRZYWDZĄCYM JE ROZPORZĄDZENIEM PRZEZ NIEGO MAJĄTKIEM NA WYPADEK ŚMIERCI.
Z treści art. 991 § 1 k.c. wynika, iż uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Każdy uprawniony do zachowku, może się o niego starać w przypadku, gdy nie otrzymał należnej mu części spadku ani na skutek dziedziczenia (bądź zapisu w testamencie) ani na skutek darowizny poczynionej przez spadkodawcę jeszcze za życia, a zaliczanej do spadku.
Zachowek nie przysługuje natomiast: 1. osobom wydziedziczonym w testamencie, 2. osobom, które zostaną sądownie uznane za niegodnych dziedziczenia, 3. osobom, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzucili spadek, 4. małżonkowi wyłączonemu z dziedziczenia (takiemu, który był ze zmarłym w separacji bądź przeciw któremu zmarły wystąpił przed śmiercią z uzasadnionym wnioskiem o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy współmałżonka).
Wysokość zachowku zależy od wartości części majątku, która należałaby się danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z przywołanym wyżej art. 991 § 1 k.c. jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni to wówczas zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Z kolei w innych wypadkach będzie wynosił 1/2 wartości tego udziału.
Istotną kwestią podczas ustalania wysokości zachowku jest określenie wartości całego majątku spadkodawcy, od którego zachowek ma być wyliczony. Składa się na niego nie tylko to, co zmarły pozostawił w chwili śmierci, ale również darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Przy wyliczaniu wysokości udziałów, bierze się pod uwagę wszystkich ustawowych spadkobierców, w tym spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Pozew o zachowek mogą złożyć osoby, które są do niego uprawnione. Zanim jednak to zrobią muszą złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku bądź dokonać u notariusza poświadczenia dziedziczenia. Nie jest koniecznym, żeby uprawniony z tytułu zachowku znał wszystkie szczegóły dotyczące spadku i postępowania powołanego spadkobiercy. Wystarczy, jeżeli uprawniony wiedział, że został wyłączony od dziedziczenia. Właściwym do wniesienia pozwu o zachowek jest sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. W pozwie o zachowek należy wskazać konkretną kwotę, której zapłaty się domagamy. Trzeba przy tym pamiętać, że w przypadku, gdy żądamy zapłaty kwoty do 75 tys. zł, to wtedy sprawę będzie rozpoznawał sąd rejonowy. Z kolei w sytuacji, gdy żądanie będzie przekraczało powyższą kwotę, to wówczas sprawą będzie się zajmował sąd okręgowy.
Należy pamiętać, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Wynika to wprost z art. 1007 § 1 k.c. W sytuacji, gdy spadkodawca sporządził kilka testamentów, termin przewidziany w powyższym przepisie biegnie dopiero od chwili ogłoszenia ostatniego ważnego testamentu kształtującego porządek dziedziczenia.
Opracował: r.pr. Seweryn Soter