Z pewnością część z nas spotkała się z zaproszeniem na bezpłatną prezentację produktów, często związanych z modnym tzw. zdrowym trybem życia. W asortymencie pojawiają się zwykle: garnki i patelnie, które pozwalają przyrządzać potrawy bez użycia tłuszczu, antyalergiczne kołdry, lecznicze maty i masażery. Często dla każdej osoby uczestniczącej w prezentacji przewidziany jest upominek. Pokazy odbywają się w restauracjach, hotelach, czasami nawet – klubach emeryta. Dlaczego? Ponieważ głównymi adresatami takich zaproszeń są osoby starsze. Organizatorzy wybierają tę grupę licząc na zainteresowanie zdrowiem odbiorców (bo im szczególnie doskwiera), poczucie obowiązku dokonania zakupu (skoro dostałem wartościowy prezent, powinienem/ powinnam coś kupić), a także, niestety, nieznajomość przepisów prawa i uprawnień przysługujących konsumentowi w przypadku zakupu rzeczy poza lokalem przedsiębiorstwa.
Co zatem zrobić w przypadku zawarcia, pod wpływem impulsu, umowy sprzedaży na pokazie czy prezentacji, gdy okaże się, że rzecz nie spełnia naszych oczekiwań? Co gdy okaże się, że masażer nie jest panaceum na wszystkie dolegliwości, a garnki, wprawdzie rzeczywiście dobre, ale na Allegro można było je kupić o połowę taniej? Co więcej, za jakiś czas przyjdzie nam do domu umowa bankowa, w której okaże się, że za rozłożenie na raty ceny zakupu urządzenia, zapłacimy horrendalne odsetki?
Obowiązki przedsiębiorcy w przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa reguluje obecnie Ustawa o prawach konsumenta z dnia 30 maja 2014 roku (Dz. U. z 2014 r., poz. 827).
Umową zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa jest, zgodnie z ustawą, umowa z konsumentem zawarta:
a) przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy,
b) w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w lit. a,
c) w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron,
d)podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami.
Stronami umowy są: z jednej strony konsument, z drugiej profesjonalista (przedsiębiorca). Zgodnie z Kodeksem Cywilnym, konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej z przedsiębiorcą w celu niezwiązanym bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (np. Jan Kowalski kupuje w sklepie buty.) Ustawa dokonuje wyodrębnienia na podstawie tego kryterium nie bez znaczenia. Zawarciu umowy w innym miejscu niż lokalu przedsiębiorstwa (na pokazie, w domu konsumenta lub w jego miejscu pracy) towarzyszy dodatkowe ryzyko. W sytuacji gdy do zawarcia umowy dochodzi w lokalu przedsiębiorstwa konsument samodzielnie, z pewnym wyprzedzeniem, podejmuje decyzję o potrzebie nawiązania stosunku prawnego. Natomiast jeśli umowa zawierana jest poza lokalem przedsiębiorstwa, konsument z reguły nie ma czasu do namysłu. Z tego powodu uznano, że potrzebna jest w systemie prawnym ochrona konsumenta, zwłaszcza że to zazwyczaj przedsiębiorca wychodzi z inicjatywą zawarcia umowy.
Ustawa o prawach konsumenta jako drugi typ umów zawieranych w tzw. warunkach nietypowych wyróżnia umowy zawierane na odległość. Zgodnie z ustawą są nimi umowyzawarte z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie (w praktyce głównie przez internet). Katalog obowiązków przedsiębiorcy w przypadku zawierania umów na odległość jest obecnie jedynie minimalnie różniący się z obowiązkami przedsiębiorcy przy umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, dlatego omówię je razem.
Pierwszym z obowiązków jest obowiązek informacyjny, określony w art. 12 ustawy. W piśmiennictwie stwierdza się, że prawo konsumenta do informacji ma największe znaczenie w porównaniu do innych jego uprawnień. Obowiązek udzielenia odpowiednich informacji musi zostać spełniony najpóźniej w chwili, w której konsument oświadcza, że chce zawrzeć umowę. Co ważne, informacje powinny zostać przekazane w sposób jasny, zrozumiały i przystępny dla osoby, która nie ma wiedzy prawniczej.Nie należy używać słów, które mogą być wieloznacznie interpretowane. Informacja nie może też wprowadzać konsumenta w błąd. W katalog informacji, jakie zobowiązany jest przedstawić przedsiębiorca, znajdują się:
1. Informacje o głównych cechach świadczenia z uwzględnieniem przedmiotu świadczenia oraz sposobu porozumiewania się z konsumentem.
2. Informacje o swoich danych identyfikujących, w szczególności o firmie, organie, który zarejestrował działalność gospodarczą, a także numerze, pod którym został zarejestrowany;
Konieczne jest podanie konsumentowi informacji o numerze identyfikacji podatkowej przedsiębiorcy (NIP). Umożliwia to także ewentualne dochodzenie roszczeń wobec przedsiębiorcy przed sądem.
3. Informacje o adresie przedsiębiorstwa, adresie poczty elektronicznej oraz numerach telefonu lub faksu jeżeli są dostępne, pod którymi konsument może szybko i efektywnie kontaktować się z przedsiębiorcą;
4. Informacje o adresie, pod którym konsument może składać reklamacje, jeżeli jest inny niż adres, o którym mowa w pkt 3;
5. Informacje o łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, a gdy charakter przedmiotu świadczenia nie pozwala, rozsądnie oceniając, na wcześniejsze obliczenie ich wysokości - sposobie, w jaki będą one obliczane, a także opłatach za transport, dostarczenie, usługi pocztowe oraz innych kosztach, a gdy nie można ustalić wysokości tych opłat - o obowiązku ich uiszczenia; w razie zawarcia umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie płatności za okres rozliczeniowy, a gdy umowa przewiduje stałą stawkę - także łącznych miesięcznych płatności;
Jeśli ze względu na przedmiot umowy wcześniejsze obliczenie wysokości ceny lub wynagrodzenia jest niemożliwe, przedsiębiorca powinien poinformować konsumenta o sposobie, w jaki zostaną obliczone (np. według stawki godzinowej w wysokości X).
6. Informacje o kosztach korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia umowy, w przypadku gdy są wyższe niż stosowane zwykle za korzystanie z tego środka porozumiewania się;
7. Informacje o sposobie i terminie zapłaty;
8. Informacje o sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę oraz stosowanej przez przedsiębiorcę procedurze rozpatrywania reklamacji;
Spełnienie świadczenia zamówionego przez konsumenta może odbywać się jednorazowo lub częściami, ewentualnie periodycznie (umowa o prenumeratę).
9. Informacje o sposobie i terminie wykonania prawa odstąpienia od umowy na podstawie art. 27, a także wzorze formularza odstąpienia od umowy, zawartym w załączniku nr 2 do ustawy;
10. Informacje o kosztach zwrotu rzeczy w przypadku odstąpienia od umowy, które ponosi konsument; w odniesieniu do umów zawieranych na odległość - kosztach zwrotu rzeczy, jeżeli ze względu na swój charakter rzeczy te nie mogą zostać w zwykłym trybie odesłane pocztą;
11. Informacje o obowiązku zapłaty przez konsumenta poniesionych przez przedsiębiorcę uzasadnionych kosztów zgodnie z art. 35, jeżeli konsument odstąpi od umowy po zgłoszeniu żądania zgodnie z art. 15 ust. 3 i art. 21 ust. 2;
12. Informacje o braku prawa odstąpienia od umowy na podstawie art. 38 lub okolicznościach, w których konsument traci prawo odstąpienia od umowy;
Informacje dotyczące odstąpienia od umowy stanowią niezwykle ważną grupę. Więcej informacji zamieściłam w osobnym artykule.
13. Informacje o obowiązku przedsiębiorcy dostarczenia rzeczy bez wad;
Wskazuje się, że wystarczające jest jeśli przedsiębiorca poinformuje konsumenta, iż regulacja jego odpowiedzialności za wady rzeczy jest unormowana w Kodeksie Cywilnym. Powinien też odesłać konsumenta do odpowiednich artykułów tego kodeksu.
14. Informacje o istnieniu i treści gwarancji i usług posprzedażnych oraz sposobie ich realizacji;
Przedsiębiorca jest zobowiązany poinformować konsumenta o obowiązkach gwaranta i uprawnieniach konsumenta, czasie trwania gwarancji, a także w jakich punktach może realizować swoje uprawnienia. Usługi posprzedażne dotyczyć mogą serwisowania, przeglądów i konserwacji rzeczy.
15. Informacje o kodeksie dobrych praktyk, o którym mowa w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz sposobie zapoznania się z nim;
Kodeks Dobrych Praktyk jest to zbiór zasad postępowania przedsiębiorców, którzy wyrazili wolę ich przestrzegania. Kodeksy dobrych praktyk mogą być ustanowione przez członków danej branży i obowiązują jedynie podmioty, które do danej branży należą.
16. Informacje o czasie trwania umowy lub o sposobie i przesłankach wypowiedzenia umowy - jeżeli umowa jest zawarta na czas nieoznaczony lub jeżeli ma ulegać automatycznemu przedłużeniu;
Informacja o czasie trwania umowy nabiera szczególnego znaczenia w przypadku umów, których przedmiotem jest świadczenie o charakterze ciągłym (np. hosting). Informacja ta może wskazywać daty graniczne czasu trwania umowy (od-do) lub okres (np. tydzień). Jeżeli umowa jest zawarta na czas nieoznaczony lub ma ulegać automatycznemu przedłużeniu (np. umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych), przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w jaki sposób i z jakich przyczyn może wypowiedzieć umowę.
17. Informacje o minimalnym czasie trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy;
Informacja powinna jasno wskazywać, że zawarcie umowy z przedsiębiorcą będzie skutkowało brakiem możliwości wypowiedzenia umowy przez określony czas. Tego typu zapisy są powszechne w umowach o świadczenie umów telekomunikacyjnych, w których początkowo przedsiębiorca oferuje lepsze warunki (np. niższe koszty połączeń) oraz urządzenie w symbolicznej cenie (np. telefon za 1 zł).
18. Informacje o wysokości i sposobie złożenia kaucji lub udzielenia innych gwarancji finansowych, które konsument jest zobowiązany spełnić na żądanie przedsiębiorcy;
Inne gwarancje finansowe to np. wadium, weksel, gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, poręczenie.
19. Informacje o funkcjonalności treści cyfrowych oraz technicznych środkach ich ochrony;
20. Informacje o mających znaczenie interoperacyjnościach treści cyfrowych ze sprzętem komputerowym i oprogramowaniem, o których przedsiębiorca wie lub powinien wiedzieć;
21.Informacje o możliwości skorzystania z pozasądowych sposobów rozpatrywania reklamacji i dochodzenia roszczeń oraz zasadach dostępu do tych procedur.
Pozasądowe sposoby, o których stanowi komentowany przepis, to tzw. alternatywne metody rozstrzygania sporów (ang. Alternative Dispute Resolution; ADR) w sprawach konsumenckich. W dniu 10 stycznia 2017 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 września 2016 roku o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich. Ustawa ta przewiduje, że każdy spór konsumencki jest objęty systemem pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich. System został bowiem zaprojektowany tak, aby w każdym sektorze rynku funkcjonował podmiot rozpatrujący spory typowe dla danej branży. Ustawa przewiduje tzw. model mieszany czyli działanie obok siebie zarówno podmiotów publicznych (np. Rzecznik Praw Pasażerów Kolei działający przy Prezesie Urzędu Transportu Kolejowego) jak i niepublicznych, utworzonych przez podmioty branżowe (np. Arbiter Bankowy utworzony przez Związek Banków Polskich). Jeśli jednak jakiś obszar rynku nie utworzył właściwego merytorycznie podmiotu, należy zwrócić się do Inspekcji Handlowej.
W przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek udzielić konsumentowi wyżej wymienionych informacji, utrwalonych na papierze lub, o ile konsument wyrazi na to zgodę, na innym trwałym nośniku np. na płycie CD/DVD, pendrivie lub za pomocą poczty elektronicznej. W przypadku umów zawieranych na odległość przedsiębiorca ma obowiązek udzielić informacji w sposób odpowiadający rodzajowi użytego środka porozumiewania się na odległość. W przypadku obydwu rodzajów umów informacje powinny być przekazane w sposób czytelny i wyrażone prostym językiem.
Niespełnienie obowiązków informacyjnych niesie za sobą różne sankcje, natomiast co do zasady nie powoduje nieważności umowy. Niepoinformowanie klienta o opłatach dodatkowych i innych kosztach skutkuje brakiem obowiązku uiszczania takich opłat lub kosztów przez konsumenta. Brak wykonania obowiązków informacyjnych może też skutkować poniesieniem przez przedsiębiorcę odpowiedzialności za wykroczenie. Wraz z nową Ustawą o prawach konsumenta do Kodeksu wykroczeń wprowadzono nowe wykroczenie. Zgodnie z art. 139b „Kto w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa zawierając umowę z konsumentem nie spełnia wymagań dotyczących udzielenia informacji lub wydania dokumentu, przewidzianych w przepisach ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta podlega karze grzywny”. Uregulowanie to ma charakter bardzo ogólny i może znaleźć zastosowanie do znacznie większej liczby stanów faktycznych, niż poprzednia regulacja. Idąc dalej, w przypadku uznania, że zachowanie przedsiębiorcy stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową, naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, podmiot ten naraża się sankcje ze strony Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Brak poinformowania o prawie odstąpienia od umowy powoduje wydłużenie terminu do wykonania prawa odstąpienia przez konsumenta aż do 12 miesięcy od upływu ustawowego, 14-dniowego terminu. Ponadto, z zasad ogólnych prawa cywilnego wynika, że niedopełnienie obowiązków informacyjnych może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą, o ile zostały spełnione dalsze przesłanki tej odpowiedzialności. W tym wypadku konsument będzie zobowiązany udowodnić winę, poniesioną szkodę oraz wykazać, że gdyby posiadał pełne informacje, nie zawarłby określonej umowy (tzw. adekwatny związek przyczynowy). W niektórych wypadkach konsument może uchylić się od skutków swego oświadczenia woli, powołując się na jego wadę, tj. błąd albo podstęp.
Przedsiębiorca jest zobowiązany wydać konsumentowi dokument umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub potwierdzenie jej zawarcia utrwalone na papierze lub, za zgodą konsumenta, na innym trwałym nośniku. Wykluczone jest zatem, że umowa będzie dosłana pocztą w późniejszym terminie.
Potwierdzenie zawarcia umowy na odległość przedsiębiorca ma obowiązek przekazać konsumentowi na trwałym nośniku w rozsądnym czasie po jej zawarciu, najpóźniej w chwili dostarczenia rzeczy lub przed rozpoczęciem świadczenia usługi.
r.pr. Małgorzata Połubińska