Upadłość konsumencka nazywana jest potocznie bankructwem, polega na oddłużeniu konsumenta. Chodzi tutaj o osoby, które nie radzą już sobie z obsługą swojego zadłużenia. Jest to procedura wszczynana w razie niewypłacalności dłużnika, polegająca na wspólnym dochodzeniu roszczeń przez wszystkich jego wierzycieli.
Procedura postępowania upadłościowego wszczynana jest na wniosek. Wniosek taki może wszcząć konsument, ale także w określonych przypadkach również wierzyciel. Osoby fizyczne nie mogą same ogłosić upadłości konsumenckiej. Może to zrobić wyłącznie sąd. Jednak najpierw należy złożyć wniosek. Wniosek składa dłużnik do sądu wraz z uzasadnieniem. Tylko odpowiednio przygotowane uzasadnienie może przekonać sąd o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. Warto pamiętać, że wniosek należy złożyć do sądu, który jest właściwy dla miejsca stałego pobytu osoby zadłużonej. Sąd, na posiedzeniu niejawnym rozpatrzy wniosek. Wnioskodawca nie będzie na nim obecny. Sąd weryfikuje wszystkie przesłanki i bada czy wobec konkretnej osoby występują przesłanki do ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Ma to kluczowe znaczenie dla udowodnienia braku umyślnego działania czy rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu lub pogłębianiu niewypłacalności. Od 1 stycznia 2015 r. do 24 marca 2020 r. połowa wniosków o upadłość była przez sąd oddalana. Działo się tak, ponieważ wymogiem ogłoszenia upadłości była przesłanka, aby była ona niezawiniona przez dłużnika. Po wejściu w życie nowych przepisów ( od marca 2020 r. ) to się zmieniło. Teraz każde zgłoszenie upadłości przez dłużnika kończy się jej ogłoszeniem. Sąd rozstrzyga kwestie takie jak — w jakiej wysokości (dostosowanej do aktualnej możliwości dłużnika) i przez jak długi okres (do 7 lat), dłużnik będzie spłacał zobowiązania. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku i ogłoszenia przez sąd upadłości konsumenckiej zaczyna się kolejny etap, czyli postępowanie właściwe. Na tym etapie do sprawy włącza się syndyk, który ustali masę upadłościową, czyli oszacuje cały majątek dłużnika. Syndyk będzie także odpowiedzialny za sprzedaż wykazanych majątków i przekazanie środków na rzecz wierzycieli. Jeżeli osoba, która złożyła wniosek o upadłość konsumencką, była w związku małżeńskim, wówczas dochodzi do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Celem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest oddłużenie, czyli zatrzymanie spirali zadłużenia, umożliwienie niewypłacalnej osobie wyjścia z długów – ugodowej spłaty zadłużenia poprzez ustalenie realnego planu spłaty wierzycieli. Stanem niewypłacalności najczęściej określa się stan rzeczy, w którym dłużnik nie jest w stanie regulować swoich zobowiązań przez co najmniej trzy miesiące.
W wyjątkowych sytuacjach sąd może odstąpić od ustalania planu spłat wierzycieli i umorzyć zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty. Dzieje się tak w sytuacji, w której w wyniku porównania możliwości zarobkowych upadłego, do jego kosztów utrzymania, a także tego, ile osób ma na utrzymaniu, sąd uzna, że koszy przewyższają możliwości zarobkowe. Wówczas osoba wnioskująca o upadłość konsumencką, może liczyć na umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty.
Wniosek o upadłość konsumencką oraz ogłosić upadłość konsumencką może osoba fizyczna nie prowadząca (w chwili składania wniosku) działalności gospodarczej – także taka, która zamknęła działalność gospodarczą. To znaczy, że przedsiębiorca może ogłosić upadłość konsumencką, jeżeli odpowiednio wcześniej zakończy prowadzenie firmy. Wtedy przedsiębiorca stanie się konsumentem i będzie mógł wnieść wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Z instytucji upadłości konsumenckiej wyłączone są osoby fizyczne, które są wspólnikami bądź komandytariuszami w spółkach. Tego typu osoby mogą skorzystać z innej formy — postępowania upadłościowego na zasadach ogólnych. Po zamknięciu postępowania przez Sąd, dłużnik oddłuży się zarówno z długów powstałych podczas prowadzenia działalności, jak i zobowiązań prywatnych. Osoby, które chcą ogłosić upadłość konsumencką, mogą skorzystać z dwóch różnych procedur przeprowadzania postępowania upadłościowego.
Ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, polega ona na likwidacji majątku upadłego. Likwidacja majątku upadłego ma miejsce w wypadku braku podstaw do zawarcia układu z wierzycielami. Możliwe jest również zawarcie tzw. układu z wierzycielami i jest rozwiązaniem alternatywnym względem likwidacji majątku upadłego konsumenta.
Korzyści z ogłoszenia upadłości konsumenckiej to:
- oddłużenie i komfort psychiczny;
- nowy start dla osób, które borykają się z długami;
- przywrócenie normalnych warunków życiowych;
- zawieszenie postępowania windykacyjnego (przedsądowego), sądowego i egzekucyjnego;
- bieg naliczanych odsetek zostaje zatrzymany, czyli dług nie wzrasta;
- w razie sprzedaży mieszkania lub domu przez syndyka, uprawienie do otrzymywania kwoty pieniężnej równej przeciętnemu czynszowi za okres od 12 do 24 miesięcy.
W wyjątkowych sytuacjach Sąd może umorzyć wszelkie zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty.
Czas, w którym dłużnik może spodziewać się upadłości konsumenckiej, w dużej mierze zależy od szybkości procedowania sądu, a także syndyka. Rozpatrywanie przez sąd wniosku trwa stosunkowo szybko, a proces zależy od liczby zgłoszeń. Przepisy mówią wprost, że sąd ma 2 miesiące na rozpatrzenie wniosku. Może się jednak zdarzyć, że rozpatrzenie wniosku potrwa cztery miesiące.
Jedną z przykrych konsekwencji upadłości konsumenckiej jest zajęcie przez syndyka części majątku dłużnika. Chodzi tutaj o środki zgromadzone na koncie, wynagrodzenie, a nawet samochód, czy mieszkanie. Upadłość konsumencka zmienia także sytuację dłużnika w BIG. Samo postanowienie o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej nic nie zmienia w tej kwestii, bo wierzyciele mogą cały czas przekazywać do rejestru BIG informacje dotyczące nierzetelnych dłużników. Sądowe orzeczenie umorzenia długów wydane w toku postępowania upadłościowego powoduje niemożliwość przekazania informacji gospodarczych, a wpisy umieszczone wcześniej, dotyczące umorzonych długów, powinny zostać usunięte. Należy również wskazać, iż stopniowa realizacja planu spłaty określonego w postępowaniu upadłościowym powoduje obowiązek aktualizacji informacji gospodarczych.
