Świadczenia alimentacyjne mają z założenia zaspokajać bieżące, usprawiedliwione potrzeby uprawnionego. W związku z tym w ugodzie lub orzeczeniu dotyczącym alimentów określa się jedynie doraźną wysokość i termin uiszczania tych świadczeń bez uwzględnienia przewidywanych zmian (wzrostu lub obniżenia) tych świadczeń w przyszłości. Nie oznacza to jednak, że raz ustalona wysokość świadczeń alimentacyjnych nie może być zmieniona.
Zgodnie bowiem z przepisem art. 138 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1359 – zwanej dalej „k.r.io.”) w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Przez zmianę stosunków należy przy tym rozumieć istotne zwiększenie lub zmniejszenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji lub potrzeb uprawnionego, wskutek czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga stosownego skorygowania (wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 27 listopada 2013 r., II Ca 1150/13, LEX nr 1717278), przy czym w każdym wypadku chodzi o znaczące zmiany jakościowe, o charakterze trwałym, w istotny sposób wpływające na zakres obowiązku alimentacyjnego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, LEX nr 3342). Jednocześnie wskazuje się, że przy ocenie, czy zachodzą przesłanki do zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego w myśl przepisu art. 138 k.r.io., należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1969 r., III CRN 54/69, LEX nr 6480), a samo rozstrzygnięcie w przedmiocie opartego o ten przepis żądania zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych wymaga porównania momentu początkowego, czyli stanu istniejącego w dacie określenia wysokości danego obowiązku alimentacyjnego oraz momentu końcowego, czyli stanu istniejącego w dacie rozstrzygania o zmianie jego wysokości.
W świetle powyższego należy przyjąć, że w każdym przypadku trwałej i istotnej zmiany stosunków, które były podstawą określenia dotychczasowej wysokości alimentów, aktywuje się podstawa do żądania zmiany ich wysokości. Zmiana wysokości alimentów może polegać zaś w szczególności na ich podwyższeniu. W przypadku żądania podwyższenia alimentów może je uzasadniać zarówno wzrost kosztów utrzymania uprawnionego (np. związany z rozpoczęciem edukacji szkolnej), jak i wzrost możliwości majątkowo – zarobkowych zobowiązanego. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że już sama różnica wieku dziecka spowodowana upływem czasu od daty orzeczenia określającego wysokość alimentów, uzasadnia wzrost potrzeb związanych z uczęszczaniem do szkoły, czy też pobieraniem dodatkowych zajęć, co z kolei pociąga za sobą konieczność ponoszenia zwiększonych wydatków (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 01 czerwca 1965 r., I CZ 135/64, LEX nr 5811). Należy przy tym podkreślić, że ocena zasadności (w tym zakresu) żądanego podwyższenia alimentów jest dokonywana w oparciu o indywidualne okoliczności konkretnej sprawy. Poza tym ciężar wykazania podstaw takiej zmiany ciąży na osobie dochodzącej zwiększenia wysokości alimentów. Oznacza to (co do zasady) konieczność przedstawienia stosownych dowodów potwierdzających wyżej wskazywaną zmianę (i jej zakres).
Należy także zauważyć, że przepisy prawa nie przewidują żadnego terminu, którego upływ umożliwiałby wystąpienie z żądaniem zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych. Żądanie takie może być zgłoszone nawet w kilka miesięcy po ustaleniu dotychczasowej wysokości alimentów, o ile jednak nastąpi zmiana uzasadniająca podwyższenie alimentów (np. związana z nagłą koniecznością rozpoczęcia leczenia uprawnionego). Niemożność wykazania takiej zmiany może bowiem skutkować oddaleniem przedmiotowego żądania.
Niezależnie od tego należy wskazać, że zmiana, w tym podwyższenie świadczeń alimentacyjnych, może nastąpić zarówno w drodze umownej, jak i sądowej. W tym drugim wypadku warto wyjaśnić, że osoba dochodząca roszczeń alimentacyjnych (do których zalicza się roszczenie o zwiększenie wysokości alimentów) nie ma obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. W związku z tym postępowanie sądowe w sprawie o podwyższenie alimentów nie wiąże się dla uprawnionego z koniecznością poniesienia takich kosztów sądowych.