Rozwód jest instytucją uregulowaną w art. 56-61 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359) (dalej: k.r.o.) . Instytucja ta umożliwia rozwiązanie ważnego związku małżeńskiego przez sąd na żądanie jednego lub obojga z małżonków. Zgodnie z art. 56 § 1 k.r.o.: Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz art. 58 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zawiera Uchwała Sądu Najwyższego cała Izba SN - Izba Cywilna z dnia 18 marca 1968 r. III CZP 70/66 (LEX nr 657). Jako szczególnie doniosłe wytyczne Sąd Najwyższy wskazał:
- zasadę trwałości małżeństwa i ochrony rodziny z uwzględnieniem jednak dopuszczalności rozwodu jako środka niezbędnego do likwidacji szkodliwych społecznie, martwych, formalnie tylko istniejących związków małżeńskich oraz
- zasadę, według której obowiązki wynikające ze stosunków małżeńskich i rodzinnych nie powinny ograniczać życia osobistego w większym zakresie, niż tego wymaga dobro rodziny.
Na podstawie przepisów art. 56 k.r.o. można wyróżnić jedną przesłankę pozytywną orzeczenia rozwodu w postaci trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego oraz trzy przesłanki negatywne, tj. żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia (56 § 3 k.r.o.), sprzeczność rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci (56 § 2 k.r.o.) oraz sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (56 § 2 k.r.o.). Wszystkie wymienione wyżej przesłanki rozwodu oderwane są od roszczeń majątkowych, takich jak eksmisja współmałżonka, podział majątku wspólnego czy też alimenty. Roszczenia te stanowią następstwo rozwiązania małżeństwa. W przypadku rozwodu ustalenie przesłanek negatywnych powinno zostać poprzedzone ustaleniem przesłanki pozytywnej. Przesłanka pozytywna rozwodu zostaje spełniona wówczas, gdy rozkład pożycia jest trwały i zupełny. Rozkład ma charakter zupełny, jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze małżonków. Zachowanie co najmniej jednej z więzi, np. gospodarczej, sprawia, że nie można mówić o pozytywnej przesłance orzeczenia rozwodu. Podobnie istnienie więzi cielesnej, mimo braku więzi duchowej i gospodarczej, świadczy o tym, że rozkład pożycia nie ma charakteru zupełnego, a powództwo rozwodowe powinno zostać oddalone. Do zupełnego rozkładu potrzebne jest ustanie trzech więzi, tj. oprócz duchowej także więzi fizycznej oraz gospodarczej. W procesie rozwodowym obowiązuje podstawowa zasada orzekania, jaką stanowi uwzględnienie stanu faktycznego z chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.).
Zgodnie z art. 57 § 1 k.r.o.: Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Ocenie pod kątem winy podlegają zachowania i zaniechania każdego z małżonków. Okoliczności zewnętrzne, niezależne od małżonków, nie wpływają na orzeczenie o winie.
Zgodnie z art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805) (dalej: k.p.c.): Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia. Do właściwości sądów okręgowych należą więc rozpoznawane w procesie sprawy ze stosunków małżeńskich, a więc o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa oraz o rozwód i o separację na żądanie jednego z małżonków. Aby uzyskać rozwód należy więc wnieść do sądu okręgowego pozew o rozwód. Ponadto powództwo należy opłacić. Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych: opłatę stałą w kwocie 600 złotych pobiera się od pozwu o rozwód. Pozew, jako pismo procesowe, w pierwszej kolejności powinien odpowiadać warunkom formalnym pisma procesowego, o których mowa w art. 126 k.p.c. Treść pozwu określa art. 187 k.p.c. Zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. pozew powinien (…) zawierać dokładnie określone żądanie (…), a więc w przypadku sprawy o rozwód: o rozwiązanie przez rozwód małżeństwa. W pozwie należy wskazać fakty, na których powód opiera swoje żądanie (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.), a więc w przypadku sprawy o rozwód przede wszystkim fakty na trwały i zupełny rozkładu pożycia małżeńskiego. Przytoczenie faktów, na których powód opiera żądanie pozwu, należy wyłącznie do powoda. Wszczęcie postępowania w sprawie o rozwód następuje z chwilą wniesienia pozwu do sądu. Postępowanie toczy się następnie według ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.
