W dniu 9 lipca 2018 r. weszła w życie zmiana przepisów Kodeksu cywilnego (dalej jako: „k.c.”) w zakresie przedawnienia roszczeń. Na wstępie należy wskazać, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.
Zgodnie z brzmieniem art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia roszczeń został wydłużony do końca danego roku kalendarzowego (tj. 31 grudnia danego roku), chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
W stanie prawnym obowiązującym przed nowelizacją ogólny termin przedawnienia roszczeń wynosił 10 lat.
Tym samym zasadnicza zmiana dotyczy skrócenia okresu przedawnienia roszczeń. Dotychczasowy ogólny dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń na skutek wprowadzonej zmiany uległ skróceniu do lat sześciu. Bez zmian zaś pozostaje trzyletni okres przedawnienia dla dochodzenia roszczeń okresowych (np. czynsz z tytułu umowy najmu, świadczenia alimentacyjne) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, czyli w sporach między przedsiębiorcą a konsumentem. Należy również pamiętać o wydłużeniu okresu przedawnienia roszczeń do końca danego roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Ponadto na skutek nowelizacji zgodnie z art. 125 k.c. roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat.
W stanie prawnym obowiązującym przed nowelizacją roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawniało się z upływem dziesięciu lat.
Kolejną istotną zmianą jest wprowadzenie dodatkowego postanowienia, zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi (art. 117 § 21 k.c.). W takiej sytuacji sąd z urzędu bada kwestię przedawnienia roszczenia i to na sądach spoczywa obowiązek w tym zakresie.
Przed nowelizacją konsument, jeżeli chciał uchronić się przed zapłatą przedawnionego roszczenia musiał podnieść zarzut przedawnienia dochodzonego pozwem roszczenia i to na nim spoczywał ciężar. Tylko i wyłącznie podniesienie zarzutu przedawnienia mogło uchronić go przed zapłatą przedawnionych należności.
Nowelizacja wprowadza jednakże pewne wyjątki, na podstawie których sąd może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia. Zgodnie z brzmieniem art. 1171§ 1 k.c. w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Jednakże sąd korzystając z uprawnienia, o którym mowa powyżej powinien rozważyć w szczególności:
1. długość terminu przedawnienia;
2. długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
3. charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Nadmienić należy, że istnieją zdarzenia, na mocy których dochodzi do przerwania biegu przedawnienia roszczenia, a mianowicie:
1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.
Do uznania roszczenia może dojść np. w sytuacji, gdy dłużnik wystąpi o rozłożenie zadłużenia na raty, o odroczenie terminu zapłaty, o umorzenie części zaległości, dokona chociażby częściowej wpłaty czy podpisze ugodę.
Istotnym jest, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.
Z uwagi na wprowadzone zmiany istotne stają się przepisy przejściowe. Tym samym do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, tj. 9 lipca 2018 r. i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się od dnia wejścia w życie nowelizacji nowe przepisy dotyczące przedawnienia roszczeń.
Jednakże należy zwrócić uwagę na wprowadzone wyjątki. Pierwszy z nich stanowi, że jeżeli termin przedawnienia roszczenia w brzmieniu nadanym nową ustawą jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie nowelizacji. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Wobec powyższego, aby określić upływ terminu przedawnienia roszczenia, za każdym razem należy obliczyć termin przedawnienia zgodnie z dotychczasowymi regułami oraz nowymi przepisami, a następnie dokonać ich porównania i ustalić, który z tych terminów upływnie wcześniej.
Kolejnym wyjątkiem odnośnie przepisów przejściowych jest przedawnienie roszczeń przysługujących konsumentom. W tym przypadku do roszczeń powstałych przed 09 lipca 2018 r. i do tego dnia nieprzedawnionych zastosowanie mają przepisy dotychczasowe, zgodnie z którymi termin przedawnienia tych roszczeń będzie wynosił 10 lat, a bieg terminu przedawnienia nie będzie kończył się z końcem danego roku kalendarzowego.
Nadmienić należy, że w wielu przypadkach terminy przedawnienia roszczeń regulują przepisy szczególne, o czym należy pamiętać, ustalając czy nasze roszczenie uległo przedawnieniu.