Mediacja została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w latach 90-tych ubiegłego stulecia. Instytucji tej przyświecała pierwotnie idea budowania społeczeństwa obywatelskiego, to jest takiego, które nie potrzebuje, poza koniecznym minimum, władczych rozstrzygnięć organów państwa. Czym właściwie jest jednak mediacja? Czy współcześnie spełnia ona swoją pierwotnie zamierzoną rolę?
Mediacja jest dobrowolną i poufną metodą rozwiązywania sporu, w której strony sporu, z pomocą bezstronnego i neutralnego mediatora, samodzielnie dochodzą do porozumienia.Mediacja daje przy tym możliwość rozmowy o problemach i konfliktach w neutralnej, a nawet przyjaznej atmosferze, sprzyjającej swobodnym wypowiedziom stron oraz rozładowaniu emocji. W związku z tym mediacja stwarza stronom szansę na samodzielne, szybkie i tanie rozwiązanie ich sporu w formie polubownego porozumienia, a przy tym pozwala na utrzymanie wzajemnych relacji i zachowanie korzystnego wizerunku. Podczas mediacji nie zawsze musi jednak dojść do pojednania, albowiem celem mediacji nie jest pojednanie osób, ale pomoc w dojściu do porozumienia. Mediacja nie jest przy tym formą poradnictwa, czy doradztwa, a mediator nie rozstrzyga sporów. Mediacja sprzyja natomiast obniżeniu poziomu negatywnych emocji oraz zrozumieniu potrzeb własnych i drugiej strony, zmniejszając obciążenia psychiczne związane z sytuacją konfliktową. Korzyści płynące z mediacji są zatem oczywiste, zwłaszcza że mediacja może być prowadzona zarówno przed wniesieniem sprawy do sądu, jak i po wszczęciu postępowania sądowego (za zgodą stron).
Należy przy tym podkreślić, że mediacja jest procedurą, której można poddać każdy rodzaj sporu, a jedynym warunkiem skorzystania z mediacji jest wyrażenie dobrowolnej zgody na udział w niej przez strony konfliktu. Istotne jest to, że mediator jest strażnikiem procedury mediacyjnej, dlatego nie staje po żadnej ze stron konfliktu, ani nie wyróżnia żadnej z nich, jako że strony w mediacji mają równe prawa i są jednakowo traktowane. Mediator jest przy tym neutralny co do przedmiotu sporu i znalezionych rozwiązań, przez co to same strony decydują o ostatecznym sposobie rozwiązania sporu. Mediator pomaga jedynie stronom urealnić i odpowiednio skonkretyzować ich postanowienia. Nie narzuca on jednak stronom własnych rozwiązań (nawet gdyby uznał je za lepsze), swojego światopoglądu, czy wartości.
W świetle powyższego mediacja wydaje się niemal złotym środkiem na rozwiązywanie wszelkich sporów. Praktyka pokazuje jednak, że instytucja mediacji jest wykorzystywana stosunkowo rzadko, o czym świadczy fakt, że do polskich sądów wpływa corocznie około 15 milionów spraw. Znaczną część tych spraw można by natomiast rozwiązać w drodze mediacji, ale wiele osób nie zna tej instytucji, przez co się jej obawia. Czy słusznie?
Z pewnością nie. Mediacja jest bowiem skuteczną alternatywną metodą rozwiązywania sporów, która pozwala zaoszczędzić czas i pieniądze. Co więcej, dzięki mediacjom można by zapobiec wielu sporom, zanim one by faktycznie wystąpiły. Obawy przed korzystaniem z mediacji wynikają raczej z nieznajomości tej instytucji. Brak wystarczającej edukacji w tym zakresie powoduje, że osoby szukające rozwiązania swojego sporu udają się od razu do sądu. Poza tym w przepisach polskiego prawa mediacja jest jedynie dobrowolną metodą rozwiązywania sporów, przez co strony sporu trudno przekonać do korzystania z niej (zwłaszcza po wniesieniu sprawy do sądu).
Mediacja ma jednak olbrzymi potencjał i można spodziewać się, że jej rola w rozwiązywaniu sporów będzie systematycznie wzrastać, wraz z jej popularyzacją. Z pewnością zatem mediacja służy i będzie służyć budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Wprawdzie mediacja nie spowoduje, że znikną wszelkie spory, to jednak może ona w przyszłości przyczynić się do szybszego, tańszego i łatwiejszego rozwiązywania wielu z nich.