Czym jest zachowek?
Zachowek jest instytucją prawną uregulowaną w polskim Kodeksie cywilnym (art. 991–1011). Ma na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie lub którzy otrzymali mniej, niż przewidują przepisy o zachowku. Prawo do zachowku przysługuje określonej grupie osób i ma na celu zagwarantowanie im minimalnej części wartości spadku.
Komu przysługuje zachowek?
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego, prawo do zachowku mają:
- Zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki),
- Małżonek spadkodawcy,
- Rodzice spadkodawcy – ale tylko wtedy, gdy byliby powołani do dziedziczenia ustawowego (czyli np. brak dzieci spadkodawcy).
Osoby te muszą być zdolne do dziedziczenia, co oznacza, że nie zostały wydziedziczone ani uznane za niegodne dziedziczenia.
Wysokość zachowku
Wartość zachowku zależy od przynależności do danej grupy spadkobierców oraz ich sytuacji życiowej. Wysokość zachowku wynosi:
- 1/2 udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego,
- 2/3 udziału spadkowego, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni.
Przykład: Jeśli spadkodawca pozostawił w testamencie cały majątek innej osobie, a pominięty zstępny (np. dziecko) byłby jedynym spadkobiercą ustawowym, zachowek wynosi połowę wartości majątku spadkowego (lub 2/3 w przypadku niezdolności do pracy lub małoletności).
Jak obliczyć wartość zachowku?
Zachowek ustala się na podstawie wartości majątku spadkowego netto, czyli:
- Sumy aktywów (np. nieruchomości, oszczędności, wartościowe przedmioty),
- Pomniejszonej o pasywa (np. długi spadkowe, koszty pogrzebu).
Dodatkowo uwzględnia się darowizny przekazane za życia spadkodawcy – szczególnie te uczynione na rzecz spadkobierców ustawowych w ostatnich 10 latach (art. 994 Kodeksu cywilnego).
Jak dochodzić zachowku?
Osoba uprawniona do zachowku może:
- Wezwać dłużnika zachowku do zapłaty – np. testamentowego spadkobiercę lub osobę obdarowaną przez spadkodawcę. Najlepiej zrobić to w formie pisemnej.
- Złożyć pozew o zachowek do sądu rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Termin przedawnienia roszczenia o zachowek wynosi obecnie 5 lat od otwarcia spadku (czyli od daty śmierci spadkodawcy).
Kiedy można odmówić zachowku?
Zachowku można odmówić w przypadku:
- Wydziedziczenia – spadkodawca w testamencie wyraźnie pozbawił prawa do zachowku z powodu ciężkich przewinień wobec niego lub najbliższych (art. 1008 Kodeksu cywilnego),
- Niegodności dziedziczenia – osoba uprawniona popełniła przestępstwo wobec spadkodawcy lub rażąco naruszyła zasady współżycia społecznego,
- Zrzeczenia się dziedziczenia – podpisania umowy notarialnej o zrzeczenie się dziedziczenia.
Podsumowanie
Zachowek to skuteczny mechanizm ochrony praw majątkowych bliskich członków rodziny spadkodawcy. Warto pamiętać o obowiązujących terminach oraz szczegółowych zasadach jego obliczania. Jeśli spadkobierca testamentowy odmawia zapłaty, konieczne może być dochodzenie swoich praw na drodze sądowej. W przypadku wątpliwości dotyczących przysługujących roszczeń warto skonsultować sprawę z prawnikiem lub adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym.
