Zgodnie z wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz w art. 6 EKPCz zasadą prawa do sądu, państwo ma obowiązek zapewnić każdej jednostce możliwość skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Realizując zatem powyższą zasadę ustanowiono możliwość zwolnienia strony postępowania od ponoszenia kosztów sądowych, a także ustanowienia dla niej pełnomocnika z urzędu - adwokata lub radcy prawnego.
Kto może złożyć wniosek
O wyznaczenie profesjonalnego pełnomocnika wnioskować może strona zwolniona w całości lub części od ponoszenia kosztów sądowych. Ponadto, o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego może ubiegać się osoba fizyczna, która nie została zwolniona od kosztów sądowych, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. W przypadku osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej, której ustawa przyznaje zdolność sadową, konieczne jest wykazanie, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika.
Obok sytuacji finansowej, kolejną przesłanką ustanowienia pełnomocnika z urzędu jest niezbędność udzielenia takiej pomocy. W związku z tym, sąd każdorazowo ocenia, czy bez profesjonalnej pomocy dana osoba jest w stanie reprezentować się samodzielnie. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Potrzeba taka będzie zachodziła w szczególności, gdy strona jest nieporadna lub gdy sprawa jest skomplikowana albo strona jest pozbawiona wolności. Dokonana przez sąd ocena, że udział profesjonalnego pełnomocnika w sprawie jest potrzebny, nie podlega ponownej weryfikacji, chyba, że nastąpi zmiana okoliczności, będących podstawą rozstrzygnięcia.
Dodać należy, iż ustawodawca zastrzegł, że podstawą oddalenia wniosku nie może być skorzystanie przez osobę fizyczną z nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, o których mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej.
W jaki sposób złożyć wniosek
W celu ustanowienia przez sąd pełnomocnika, konieczne jest złożenie w sądzie, przed którym sprawa się toczy lub będzie się toczyć, stosownego wniosku, na piśmie lub ustnie do protokołu. Możliwe jest wnioskowanie o pomoc prawną z urzędu również na etapie postępowania apelacyjnego lub kasacyjnego. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Wzór oświadczenia określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.
Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie właściwego dla danej sprawy sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu. Przedmiotowy wniosek może być złożony wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno.
Wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego
W przypadku postanowienia o ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego, sąd zwraca się o wyznaczenie pełnomocnika do okręgowej rady adwokackiej (okręgowej izby radców prawnych). Warto dodać, że strona może wskazać we wniosku konkretnego pełnomocnika spośród radców prawnych lub adwokatów, w takim przypadku organ samorządu w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem (radcą prawnym) wyznaczy wskazanego adwokata (radcę prawnego). Ustanowienie w powyższy sposób pełnomocnika dla strony jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.
Warto wiedzieć
Rozpoznając wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, a także później - już po jego ustanowieniu, sąd może zarządzić przeprowadzenie dochodzenia. Dotyczy to sytuacji, gdy stanu majątkowy strony budzi wątpliwości. Sąd może wówczas cofnąć ustanowienie, a stronę zobowiązać do uiszczenia wynagrodzenia ustanowionego pełnomocnika. Ponadto, w przypadku, gdy pełnomocnik zostanie ustanowiony na podstawie podania świadomie nieprawdziwych informacji, sąd skaże stronę na grzywnę, niezależnie od obowiązku uiszczenia wynagrodzenia.
