Obowiązek grzebania zwłok i towarzyszący temu ceremoniał jest głęboko zakorzeniony w naszej kulturze. Pogrzeb jest wyrazem symbolicznego ostatniego pożegnania zmarłego. Istnieje powszechne przekonanie, że jego organizacją zajmują się członkowie bliżej lub dalszej rodziny zmarłego. Należy jednak mieć na uwadze, że w świetle przepisów prawa rola rodziny ujmowana jest w kategoriach uprawnień, a nie obowiązków. Mając na uwadze możliwość rezygnacji rodziny z przysługującego jej prawa, ustawodawca wyznaczył gminę, jako odpowiedzialną za organizację pochówku jeśli nie będzie tego chciała zrobić rodzina zmarłego.
Omawiając zagadnienie pogrzebu sięgnąć należy do ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Prawo pochowania zwłok uregulowane zostało w art. 10 tej ustawy. Zgodnie z jego treścią prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:
1) pozostały małżonek(ka);
2) krewni zstępni czyli dzieci, wnukowie, prawnukowie;
3) krewni wstępni czyli rodzice, dziadkowie czy pradziadkowie;
4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa czyli rodzeństwo, ciotki, wujkowie, kuzynowie;
5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia czyli teść, teściowa.
Jeśli rodzina zmarłego nie będzie chciała go pochować wówczas, zgodnie z obowiązującym prawem, obowiązek sprawienia pogrzebu będzie przeniesiony na gminę. Świadczenie to uregulowane zostało w art. 44 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Gmina ustala jak pogrzeb ma się odbywać, przy czym musi on być zgodny z wyznaniem zmarłego. Należy jednak pamiętać, że w takim wypadku, gmina po sprawieniu pogrzebu ma prawo do zasiłku pogrzebowego lub zwrotu kosztów z masy spadkowej zmarłego jeśli ten jakikolwiek majątek posiadał. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 15 stycznia 2015 roku, w sprawie o sygn. akt II SA/Go 878/14, zaznaczył, że gmina organizująca pogrzeb może uzyskać zwrot wydatkowanych na ten cel kosztów. W pierwszej kolejności zwrot tych kosztów może być uzyskany z zasiłku pogrzebowego, a jeżeli to świadczenie nie przysługuje - z masy spadkowej zmarłego. Właściwą do sprawienia pochówku, gminą będzie ta, w której zgon nastąpił.
Gminy zajmują się zazwyczaj organizacją pogrzebu osób bezdomnych lub o nieustalonej tożsamości i wówczas to gmina z całości pokrywa koszty pochówku. Podkreślić należy, że zadania te są obowiązkowe.
Jeżeli krewni zmarłego nie pochowają, wówczas zwłoki mogą być przekazane do celów naukowych, np. na uniwersytet medyczny. Decyzję w sprawie przekazania zwłok do celów naukowych wydaje, na wniosek uczelni, właściwy starosta. Zwłoki do celów naukowych mogą być również przekazane uczelni na podstawie pisemnego oświadczenia osoby zmarłej.
Pamiętać należy że pochówek może leżeć także po stronie aresztu śledczego lub zakładu karnego. Chodzi tu o pozbawionych wolności zmarłych.
Barbara Miloch-Kosikowska
Adwokat