Darowizna powszechnie kojarzy się z czynnością jednego podmiotu na rzecz drugiego. Nic bardziej mylnego. Darowizna ma postać umowy, a zatem jest to czynność dokonywana przez dwie strony, a nie jedną, pomimo iż korzyści z niej wynikające czerpie tylko jedna strona. Obdarowany musi wyrazić zgodę na przyjęcie darowizny, ponieważ może się to dla niego wiązać z określonymi konsekwencjami, których nie będzie chciał na siebie przyjąć. Nie można nikogo zmusić do przyjęcia korzyści, której nie chce lub nie potrzebuje.
Ustawodawca definiuje umowę darowizny jako umowę, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Umowa darowizny należy więc do umów nieodpłatnych, na mocy której korzyść osiąga tylko jedna strona zwana obdarowanym. Darczyńca bezpłatnie umniejsza swój majątek na korzyść obdarowanego, nie otrzymując niczego w zamian. Darczyńcą i obdarowanym może być każdy.
Umniejszenie majątku darczyńcy polega najczęściej na przeniesieniu na obdarowanego określonego prawa- w większości przypadków jest to prawo własności do określonej rzeczy, choć nie jest to jedyna możliwość. Na potrzeby niniejszego artykułu, dla łatwiejszego zrozumienia poruszanego w nim tematu, przyjmiemy jednak, że przedmiotem darowizny jest właśnie prawo do określonej rzeczy.
Zasadniczo umowa darowizny powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Skutki niezachowania wymaganej formy mogą być odmienne, w zależności od tego, co jest przedmiotem darowizny. Jeżeli obdarowanemu przekazywana jest nieruchomość, np. działka gruntu lub lokal mieszkalny, brak formy aktu notarialnego spowoduje, że umowa darowizny będzie nieważna. Jeżeli natomiast przedmiotem darowizny będzie rzecz ruchoma, np. samochód lub pieniądze, niezachowanie formy aktu notarialnego nie musi prowadzić do nieważności umowy. W takiej sytuacji niezbędne jest jednak wydanie obdarowanemu przedmiotu darowizny.
W wyjątkowych przypadkach darowizna może zostać odwołana przez darczyńcę. Dotyczy to także darowizny już wykonanej, a więc takiej, w której doszło do wydania rzeczy obdarowanemu. Przyczyną odwołania darowizny może być jednak wyłącznie rażąca niewdzięczność obdarowanego względem darczyńcy. Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie oświadczenia obdarowanemu na piśmie, które musi dotrzeć do obdarowanego przed upływem roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Darowizna nie może być jednak odwołana, jeżeli darczyńca przebaczył ową niewdzięczność obdarowanemu. Sądy dopuszczają także możliwość rozwiązania umowy darowizny na skutek porozumienia stron oraz na mocy orzeczenia sądu. W tym ostatnim przypadku, będzie to możliwe, jeżeli sąd uzna, że z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków przekazanie majątku przez darczyńcę byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziłoby mu rażącą stratą.
Pomimo, iż obdarowany otrzymuje przedmiot darowizny nieodpłatnie, może się to dla niego wiązać z konkretnymi obciążeniami finansowymi. Darowizna jest bowiem obciążona podatkiem od spadków i darowizn. Wysokość tego podatku uzależniona jest od charakteru osoby obdarowanej, a w przypadku, gdy jest nią osoba fizyczna także od stopnia bliskości pomiędzy darczyńcą a obdarowanym. Im bliższe relacje pomiędzy stronami umowy tym niższy będzie podatek. Ustawodawca wyróżnia trzy grupy podatkowe. Najniższy podatek zapłacą osoby zaliczane do pierwszej grupy podatkowej, tj. małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Spośród pierwszej grupy podatkowej wyróżnia się jeszcze tzw. zerową grupę podatkową, która przy spełnieniu ściśle określonych warunków może zostać całkowicie zwolniona z podatku. Do drugiej grupy podatników zaliczeni zostali zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów,
małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych. Do trzeciej grupy podatkowej zalicza się natomiast pozostałych obdarowanych, w tym zwłaszcza osoby niespokrewnione oraz osoby prawne i inne jednostki organizacyjne.
Istotną konsekwencją darowizny jest także to, że jej przedmiot nie wchodzi do majątku wspólnego małżonków, lecz staje się częścią majątku osobistego obdarowanego, o ile darczyńca nie postanowi inaczej. Tytułem przykładu: jeżeli rodzice darują mieszkanie swojej córce, która jest zamężna i ma z mężem wspólność majątkową, to właścicielem tego mieszkania będzie wyłącznie córka. Jej mąż nie będzie miał żadnych praw do tego mieszkania. Aby mieszkanie weszło do majątku wspólnego córki i jej męża, rodzice musieliby darować mieszkanie im wspólnie.
Darowizna może mieć też istotne znaczenie przy dochodzeniu zachowku po zmarłym darczyńcy. Niektóre darowizny będą bowiem uwzględniane przy wyliczaniu zachowku, a obdarowany może zostać obciążony obowiązkiem zapłaty zachowku osobie uprawnionej. Kluczowe znaczenie w tym przypadku ma to, ile czasu minęło między darowizną a śmiercią darczyńcy. Jeżeli pomiędzy tymi zdarzeniami nie upłynęło 10 lat uwzględnieniu podlegać będzie każda darowizna, z wyjątkiem drobnych darowizn. Jeżeli natomiast upłynęło 10 lat, uwzględnieniu podlegać będzie tylko darowizna dokonana na rzecz osób będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Obdarowany odpowiada jednak jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Jak wynika z powyższego darowizna, pomimo iż prowadzi do nieodpłatnego przysporzenia, może się wiązać dla obdarowanego z konsekwencjami, które będą dla niego nie do przyjęcia. Dlatego ważnym jest, by przed podjęciem decyzji o zawarciu umowy darowizny zasięgnąć porady prawnika, który w konkretnej sytuacji oceni związane z tym ryzyko. Po więcej informacji w omówionym temacie zapraszamy do punktów nieodpłatnej pomocy prawnej i nieopłatnego poradnictwa obywatelskiego.
