Osoby, które powróciły do Polski po okresie zatrudnienia w którymś z państw członkowskich Unii Europejskiej, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii lub Szwajcarii, i nie mogą znaleźć zatrudnienia oraz nie mają prawa do transferu zasiłku uzyskanego za granicą, mogą starać się o prawo do świadczenia dla bezrobotnych dzięki zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia.
Zagadnienie to jest uregulowane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Art. 61 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. stanowi, iż instytucja właściwa Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo uzależnia nabycie, zachowanie, odzyskanie lub kontynuację prawa do
świadczeń od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, bierze pod uwagę, w niezbędnym zakresie, okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek ukończone na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego, tak jak gdyby były one ukończone na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa.
Jeśli po powrocie do Polski nie możemy znaleźć pracy, a w ciągu ostatnich 18 miesięcy pracowaliśmy w jednym lub kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, w Islandii, Liechtensteinie, Norwegii lub w Szwajcarii, to możemy ubiegać się o prawo do otrzymywania zasiłku dla osób bezrobotnych. Jest to możliwe dzięki tzw. zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia. Jej istotą jest umożliwienie uzyskania świadczeń osobie
pracującej w dwóch (lub więcej) państwach objętych koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego. W
wypadku pracy w krajach Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii sumowaniu podlegają zarówno okresy pracy najemnej, jak i pracy na własny rachunek. Okres przepracowany za granicą będzie mógł zostać dodany do okresu wymaganego do przyznania prawa do polskiego zasiłku dla bezrobotnych na podstawie formularza U1. Jest to jedyny uznawany dokument potwierdzający okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia odbyte za granicą. Z wnioskiem o wydanie formularza należy wystąpić do instytucji odpowiedzialnej w danym państwie za przyznanie i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych. Jeśli tego nie zrobimy, wojewódzki urząd pracy w Polsce, po złożeniu przez bezrobotnego dokumentów od zagranicznego pracodawcy, uzyska te informacje na specjalnych dokumentach SED od instytucji właściwej z odpowiedniego państwa. W celu zaliczenia okresów zatrudnienia z innego państwa przy ubieganiu się o zasiłek dla bezrobotnych jest wymagane, żeby ostatni okres ubezpieczenia był w państwie, w którym osoba bezrobotna będzie się ubiegała o zasiłek. Oznacza to, że aby móc po powrocie z zagranicy ubiegać się o polski zasiłek, należy wykazać się ostatnim miejscem zatrudnienia i
świadczeń od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, bierze pod uwagę, w niezbędnym zakresie, okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek ukończone na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego, tak jak gdyby były one ukończone na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa.
Jeśli po powrocie do Polski nie możemy znaleźć pracy, a w ciągu ostatnich 18 miesięcy pracowaliśmy w jednym lub kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, w Islandii, Liechtensteinie, Norwegii lub w Szwajcarii, to możemy ubiegać się o prawo do otrzymywania zasiłku dla osób bezrobotnych. Jest to możliwe dzięki tzw. zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia. Jej istotą jest umożliwienie uzyskania świadczeń osobie
pracującej w dwóch (lub więcej) państwach objętych koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego. W
wypadku pracy w krajach Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii sumowaniu podlegają zarówno okresy pracy najemnej, jak i pracy na własny rachunek. Okres przepracowany za granicą będzie mógł zostać dodany do okresu wymaganego do przyznania prawa do polskiego zasiłku dla bezrobotnych na podstawie formularza U1. Jest to jedyny uznawany dokument potwierdzający okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia odbyte za granicą. Z wnioskiem o wydanie formularza należy wystąpić do instytucji odpowiedzialnej w danym państwie za przyznanie i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych. Jeśli tego nie zrobimy, wojewódzki urząd pracy w Polsce, po złożeniu przez bezrobotnego dokumentów od zagranicznego pracodawcy, uzyska te informacje na specjalnych dokumentach SED od instytucji właściwej z odpowiedniego państwa. W celu zaliczenia okresów zatrudnienia z innego państwa przy ubieganiu się o zasiłek dla bezrobotnych jest wymagane, żeby ostatni okres ubezpieczenia był w państwie, w którym osoba bezrobotna będzie się ubiegała o zasiłek. Oznacza to, że aby móc po powrocie z zagranicy ubiegać się o polski zasiłek, należy wykazać się ostatnim miejscem zatrudnienia i
ubezpieczenia w Polsce, przy czym może to być krótkotrwały okres zatrudnienia, np. tygodniowy. Jeżeli po powrocie z zagranicy nie byliśmy zatrudnieni nawet przez niedługi okres czasu w Polsce to w celu uzyskania prawa do zasiłku dla bezrobotnych należy wykazać, że jest się pracownikiem powracającym i podczas ostatniej pracy za granicą posiadaliśmy miejsce zamieszkania w Polsce, przy czym przez miejsce zamieszkania należy rozumieć centrum interesów życiowych. Art. 65 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 stanowi, że całkowicie bezrobotny, który, w
okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek miał miejsce zamieszkania w innym Państwie Członkowskim niż właściwe Państwo Członkowskie, i który nadal mieszka w tym państwie lub powróci do tego państwa, pozostaje w dyspozycji urzędów zatrudnienia Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Z treści art. 61 ust. 1 i 2 oraz art. 65 ust. 2 i 5a rozporządzenia nr 883/2004 wynika, że warunkiem uzyskania przez bezrobotnego świadczeń dla bezrobotnych w państwie, w którym nie był on ostatnio zatrudniony na podstawie powyższych przepisów, jest oddanie się do dyspozycji służb zatrudnienia tego państwa oraz udokumentowanie zamieszkania w tym państwie w okresie zatrudnienia w innym państwie, przy czym ustalenie państwa miejsca zamieszkania następuje zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 987/2009. Przez miejsce zamieszkania należy rozumieć ośrodek interesów życiowych, centrum życiowe, do którego prędzej, czy później i tak się wraca. Zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 987/2009 w przypadku gdy pomiędzy instytucjami dwóch lub więcej państw członkowskich istnieje rozbieżność opinii w odniesieniu do ustalenia miejsca zamieszkania osoby, do której stosuje się rozporządzenie podstawowe, instytucje te ustalają na podstawie wspólnego porozumienia ośrodek interesów życiowych zainteresowanego w oparciu ogólną ocenę wszystkich dostępnych informacji dotyczących
okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek miał miejsce zamieszkania w innym Państwie Członkowskim niż właściwe Państwo Członkowskie, i który nadal mieszka w tym państwie lub powróci do tego państwa, pozostaje w dyspozycji urzędów zatrudnienia Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Z treści art. 61 ust. 1 i 2 oraz art. 65 ust. 2 i 5a rozporządzenia nr 883/2004 wynika, że warunkiem uzyskania przez bezrobotnego świadczeń dla bezrobotnych w państwie, w którym nie był on ostatnio zatrudniony na podstawie powyższych przepisów, jest oddanie się do dyspozycji służb zatrudnienia tego państwa oraz udokumentowanie zamieszkania w tym państwie w okresie zatrudnienia w innym państwie, przy czym ustalenie państwa miejsca zamieszkania następuje zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 987/2009. Przez miejsce zamieszkania należy rozumieć ośrodek interesów życiowych, centrum życiowe, do którego prędzej, czy później i tak się wraca. Zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 987/2009 w przypadku gdy pomiędzy instytucjami dwóch lub więcej państw członkowskich istnieje rozbieżność opinii w odniesieniu do ustalenia miejsca zamieszkania osoby, do której stosuje się rozporządzenie podstawowe, instytucje te ustalają na podstawie wspólnego porozumienia ośrodek interesów życiowych zainteresowanego w oparciu ogólną ocenę wszystkich dostępnych informacji dotyczących
istotnych okoliczności, które mogą obejmować, w stosownych przypadkach:
a) czas trwania i ciągłość pobytu na terytorium zainteresowanych państw członkowskich;
b) sytuację danej osoby, w tym:
(i) charakter i specyfikę wykonywanej pracy, w szczególności miejsce, w którym praca ta jest
zazwyczaj wykonywana, jej stały charakter oraz czas trwania każdej umowy o pracę;
(ii) jej sytuację rodzinną oraz więzi rodzinne;
(iii) prowadzenie jakiejkolwiek działalności o charakterze niezarobkowym;
(iv) w przypadku studentów - źródło ich dochodu;
(v) jej sytuację mieszkaniową, zwłaszcza informację, czy sytuacja ta ma charakter stały;
(vi) państwo członkowskie, w którym osoba uważana jest za mającą miejsce zamieszkania dla
celów podatkowych.
W przypadku gdy uwzględnienie poszczególnych kryteriów w oparciu o istotne okoliczności wymienione powyżej nie doprowadzi do osiągnięcia porozumienia przez zainteresowane instytucje, zamiar danej osoby, taki jaki wynika z tych okoliczności, a zwłaszcza powody, które skłoniły ją do przemieszczenia się, są uznawane za rozstrzygające dla ustalenia jej rzeczywistego miejsca zamieszkania. Zgodnie z decyzją nr U2 z dnia 12 czerwca 2009 r. (Dz.Urz.UE.C 2010.106.43) ustalenie, w którym państwie osoby posiadają miejsce zamieszkania (stałe centrum życiowe) musi być dokonywane indywidualnie dla każdego przypadku i w przypadku wątpliwości należy zastosować kryteria subiektywne, wymienione w art. 11 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009. Reasumując, warunkiem uzyskania zasiłku dla bezrobotnych w Polsce, jeżeli nie była ona krajem ostatniego ubezpieczenia, jest wykazanie, że podczas pracy za granicą ciągle zamieszkiwaliśmy w Polsce. Po zarejestrowaniu się w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na miejsce zameldowania stałego lub czasowego jako osoba bezrobotna należy wypełnić wniosek o ustalenie prawa do zasiłku z tytułu bezrobocia po pracy za granicą wraz z załącznikami. Wypełnia się oświadczenie, na podstawie którego organ przyznający prawo do zasiłku dla bezrobotnych tj. Marszałek Województwa ocenia, czy interesy życiowe danej osoby w okresie zatrudnienia za granicą koncentrowały się na terenie Polski wg kryteriów zawartych w art.11 rozporządzenia 987/2009. Sposób wypełnienia oświadczenia decyduje o tym, czy osoba pracująca za granicą posiadała nadal miejsce zamieszkania w Polsce, tj. że nie utraciła więzi z krajem ojczystym i że Polska nadal stanowiła jej centrum interesów życiowych. Należy także złożyć dokument U1 potwierdzający zatrudnienie i ubezpieczenie na terenie krajów UE/EOG i Szwajcarii. W przypadku braku w/w dokumentu należy wypełnić załącznik nr 2 do wniosku i dołączyć dokumentację zagraniczną np. nr ubezpieczenia, umowy o pracę, kontrakty, zaświadczenia od pracodawcy, referencje, odcinki wypłat oraz inne posiadane dokumenty. W/w dokumentacja zostanie przesłana do zagranicznej instytucji właściwej do spraw bezrobocia w celu uzyskania stosownego dokumentu. Dokumentacja złożona w powiatowym urzędzie pracy zostanie przekazana do wojewódzkiego urzędu pracy jako instytucji właściwej do wydania decyzji administracyjnej w sprawie zasiłku dla bezrobotnych powracających z zagranicy. Przed powrotem do Polski można także zarejestrować się w instytucji właściwej ds. bezrobocia za granicą w celu uzyskania zasiłku dla bezrobotnych, który następnie będzie transferowany do Polski. Należy pozostawać w dyspozycji zagranicznej instytucji ds. bezrobocia przez 4 tygodnie, a następnie złożyć wniosek o wydanie dokumentu U2 w związku z zamiarem poszukiwania pracy w Polsce. Po przyjeździe do Polski z dokumentem U2 należy zgłosić się do powiatowego urzędu pracy w ciągu 7 dni od daty wskazanej na w/w dokumencie– celem uzyskania statusu osoby poszukującej pracy. Aby kontynuować pobieranie zasiłku za granicą należy powrócić do kraju, w którym ustalono uprawnienia do zasiłku– najpóźniej w ostatnim dniu ważności dokumentu U2. Zasiłek dla bezrobotnych przyznany przez instytucję zagraniczną tzw. transfer zasiłku wypłacany jest bezpośrednio przez tą instytucję, na wskazane konto bezrobotnego w wysokości
a) czas trwania i ciągłość pobytu na terytorium zainteresowanych państw członkowskich;
b) sytuację danej osoby, w tym:
(i) charakter i specyfikę wykonywanej pracy, w szczególności miejsce, w którym praca ta jest
zazwyczaj wykonywana, jej stały charakter oraz czas trwania każdej umowy o pracę;
(ii) jej sytuację rodzinną oraz więzi rodzinne;
(iii) prowadzenie jakiejkolwiek działalności o charakterze niezarobkowym;
(iv) w przypadku studentów - źródło ich dochodu;
(v) jej sytuację mieszkaniową, zwłaszcza informację, czy sytuacja ta ma charakter stały;
(vi) państwo członkowskie, w którym osoba uważana jest za mającą miejsce zamieszkania dla
celów podatkowych.
W przypadku gdy uwzględnienie poszczególnych kryteriów w oparciu o istotne okoliczności wymienione powyżej nie doprowadzi do osiągnięcia porozumienia przez zainteresowane instytucje, zamiar danej osoby, taki jaki wynika z tych okoliczności, a zwłaszcza powody, które skłoniły ją do przemieszczenia się, są uznawane za rozstrzygające dla ustalenia jej rzeczywistego miejsca zamieszkania. Zgodnie z decyzją nr U2 z dnia 12 czerwca 2009 r. (Dz.Urz.UE.C 2010.106.43) ustalenie, w którym państwie osoby posiadają miejsce zamieszkania (stałe centrum życiowe) musi być dokonywane indywidualnie dla każdego przypadku i w przypadku wątpliwości należy zastosować kryteria subiektywne, wymienione w art. 11 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009. Reasumując, warunkiem uzyskania zasiłku dla bezrobotnych w Polsce, jeżeli nie była ona krajem ostatniego ubezpieczenia, jest wykazanie, że podczas pracy za granicą ciągle zamieszkiwaliśmy w Polsce. Po zarejestrowaniu się w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na miejsce zameldowania stałego lub czasowego jako osoba bezrobotna należy wypełnić wniosek o ustalenie prawa do zasiłku z tytułu bezrobocia po pracy za granicą wraz z załącznikami. Wypełnia się oświadczenie, na podstawie którego organ przyznający prawo do zasiłku dla bezrobotnych tj. Marszałek Województwa ocenia, czy interesy życiowe danej osoby w okresie zatrudnienia za granicą koncentrowały się na terenie Polski wg kryteriów zawartych w art.11 rozporządzenia 987/2009. Sposób wypełnienia oświadczenia decyduje o tym, czy osoba pracująca za granicą posiadała nadal miejsce zamieszkania w Polsce, tj. że nie utraciła więzi z krajem ojczystym i że Polska nadal stanowiła jej centrum interesów życiowych. Należy także złożyć dokument U1 potwierdzający zatrudnienie i ubezpieczenie na terenie krajów UE/EOG i Szwajcarii. W przypadku braku w/w dokumentu należy wypełnić załącznik nr 2 do wniosku i dołączyć dokumentację zagraniczną np. nr ubezpieczenia, umowy o pracę, kontrakty, zaświadczenia od pracodawcy, referencje, odcinki wypłat oraz inne posiadane dokumenty. W/w dokumentacja zostanie przesłana do zagranicznej instytucji właściwej do spraw bezrobocia w celu uzyskania stosownego dokumentu. Dokumentacja złożona w powiatowym urzędzie pracy zostanie przekazana do wojewódzkiego urzędu pracy jako instytucji właściwej do wydania decyzji administracyjnej w sprawie zasiłku dla bezrobotnych powracających z zagranicy. Przed powrotem do Polski można także zarejestrować się w instytucji właściwej ds. bezrobocia za granicą w celu uzyskania zasiłku dla bezrobotnych, który następnie będzie transferowany do Polski. Należy pozostawać w dyspozycji zagranicznej instytucji ds. bezrobocia przez 4 tygodnie, a następnie złożyć wniosek o wydanie dokumentu U2 w związku z zamiarem poszukiwania pracy w Polsce. Po przyjeździe do Polski z dokumentem U2 należy zgłosić się do powiatowego urzędu pracy w ciągu 7 dni od daty wskazanej na w/w dokumencie– celem uzyskania statusu osoby poszukującej pracy. Aby kontynuować pobieranie zasiłku za granicą należy powrócić do kraju, w którym ustalono uprawnienia do zasiłku– najpóźniej w ostatnim dniu ważności dokumentu U2. Zasiłek dla bezrobotnych przyznany przez instytucję zagraniczną tzw. transfer zasiłku wypłacany jest bezpośrednio przez tą instytucję, na wskazane konto bezrobotnego w wysokości
i walucie kraju przyznającego zasiłek. Zasiłek dla bezrobotnych przyznany na podstawie ustawodawstwa polskiego wypłacany jest przez powiatowy urząd pracy na podstawie decyzji otrzymanej z wojewódzkiego urzędu pracy. Wysokość zasiłku uzależniona jest od stażu pracy bezrobotnego, powiatu na terytorium, którego mieszka bezrobotny oraz jego wieku.
radca prawny Iwona Janik
radca prawny Iwona Janik