Obowiązek alimentacyjny i jego zakres określają przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W myśl art. 128 krio obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Nadto obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Przesłanką dochodzenia alimentów przez rodziców od swych dorosłych dzieci jest pozostawanie w stanie niedostatku, tj. sytuacji niemożliwości zaspokojenia usprawiedliwionych podstawowych potrzeb własnymi możliwościami majątkowo – finansowymi. „Pojęcie niedostatku jest względne: „niedostatek występuje nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz określa także i taką sytuację materialną osoby uprawnionej, gdy nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.” (wyrok Sądu Najwyższego sygn. akt I CKN 1187/99).
Ustalając zakres obowiązku alimentacyjnego bierze się pod wzgląd usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do alimentów. Możliwości zarobkowych osoby zobowiązanej nie można utożsamiać z faktyczne osiąganymi przez nią dochodami. Możliwości zarobkowe to wszelkie środki, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych.
O ile w odniesieniu do małoletnich dzieci które nie są wstanie samodzielnie się utrzymać działania w celu dochodzenia alimentów podejmują za nie rodzice, o tyle w przypadku osób pełnoletnich zasadniczo roszczeń alimentacyjnych dochodzić może tylko ta osoba samodzielnie. Od każdej reguły są jednak wyjątki. Powództwo o roszczenia alimentacyjne na rzecz obywatela może wytoczyć kierownik ośrodka pomocy społecznej (art. 110 ust. 5 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej). Pomoc Społeczna sięga po to uprawnienie najczęściej w sytuacji pobytu członka rodziny w Domu Pomocy Społecznej.
Zgodnie z art. 61 ust. 1 przywołanej ustawy obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności: mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, następnie małżonek, zstępni przed wstępnymi i jako ostatnia gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Jeżeli mieszkaniec domu nie jest w stanie ponosić kosztów pobytu, obowiązek wnoszenia opłat spoczywa na małżonku, a w następnej kolejności na zstępnych, a dalszej na wstępnych, a kolejno na gminie, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.
Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (jak podkreśla się w orzecznictwie są to sytuacje wcześniejszego uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego przez osobę na rzecz której dochodzone są obecnie alimenty, zawinione popadnięcie w niedostatek przez tę osobę, popełnienie przestępstwa na szkodę zobowiązanego do alimentów lub osoby bliskiej).