W praktyce obrotu prawnego częstym mechanizmem zabezpieczenia interesów danej strony pozostaje zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania bądź niewłaściwego wykonania określonej umowy. Niemniej, pomimo powszechności wspomnianego rozwiązania w stosunkach cywilnoprawnych, znacznych problemów przysparza oznaczenie jego wysokości bądź sposobu wyliczenia konkretnej kwoty w kontekście art. 484 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny (dalej również jako „k.c."). Zgodnie z powołanym przepisem „jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana."
Problematyka rażącego wygórowania kary umownej doczekała się szerszego omówienia w orzecznictwie sądowym, co wynika z możliwości miarkowania wartości ww. świadczenia w ramach uprawnienia sędziowskiego. Stąd też, mając na uwadze 484 § 2 k.c. należy bezwzględnie przeciwdziałać sytuacji, w której zachodzi rozbieżność pomiędzy wysokością a usprawiedliwionymi interesami podmiotu uprawnionego do żądania zapłaty kary umownej. Katalog okoliczności wpływających na ustalenie jej kwoty nie ma zamkniętego charakteru, co oznacza, że w realiach konkretnego przypadku mogą zachodzić przesłanki uzasadniające stosowne obniżenie dochodzonej wartości.
W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2024 roku (sygn. akt: I CSK 2482/24) zaakcentowano relację pomiędzy kary umownej a szkodą albo odszkodowaniem na zasadach ogólnych, jak również stosunek pomiędzy wysokością żądanej kwoty a przedmiotem umowy bądź należnym wynagrodzeniem z tytułu jej wykonania. Nadto, nakazano uwzględnić charakter naruszonych postanowień, długotrwałość i dolegliwość ich naruszenia, a także ewentualne korzyści w razie ich czerpania przez dłużnika w związku z niedopełnieniem swoich zobowiązań umownych. W świetle powyższego dla prawidłowego zastrzeżenia wysokości świadczenia konieczna jest ocena faktycznych intencji stron danego stosunku prawnego, w tym zamiar skorzystania z uzasadnionych przyczyn represyjnego celu kary umownej.
Konsekwencją ustalenia przez sąd rażącego wygórowania żądanej kwoty będzie jej odpowiednie obniżenie, przy czym brak sztywnych bądź jednoznacznych kryteriów miarkowania danego świadczenia w ramach uprawnienia sędziowskiego, a co przedkłada się na sposób określenia wysokości należnej kary umownej. Ustalenie jej wartości odbywa się w drodze oszacowania, gdyż nie istnieje możliwość sprecyzowania kryteriów szczegółowych bądź posłużenia się kalkulacjami albo obliczeniami poddającymi się pełnej obiektywizacji.
W świetle powyższego usprawiedliwione pozostaje zapatrywanie o każdorazowym uzgodnieniu prawidłowej wysokości kary umownej w ramach kompleksowych oraz uczciwych negocjacji stron przyszłego stosunku umownego.
