Przedmiotem niniejszego opracowania jest ukazanie we zarysie ogólnym odpowiedzialności małoletnich za wyrządzoną przez nich szkodę na mieniu lub osobie na gruncie prawa cywilnego. W odróżnieniu od prawa karnego ,który posługuje się pojęciem nieletniego i jest nią generalnie osoba ,która w momencie popełnienia czynu nie ukończyła 17 lat - to w prawie cywilnym określa się jako małoletniego i oznacza osobę ,która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła małżeństwa.
W zależności od wieku w tym także małoletniego Kodeks Cywilny rozróżnia :
1.pełną zdolność do czynności prawnych które mają osoby pełnoletnie ( ukończyły 18 lat)
2.ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby w wieku 13 -18 lat. Zasadniczo do ważności umowy przez którą taka osoba zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem ,potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzica) . Wyjątkami są:
-umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego –np. zakupy żywności w sklepie spożywczym
-czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych tej osobie przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego używania np. dziecko oddaje w użyczenie telefon komórkowy koledze.
-czynności prawne dokonane dotyczące rozporządzenia swoim zarobkiem , w tym nawiązanie stosunku pracy.
3. brak zdolności do czynności prawnej – mają osoby które nie ukończyły 13 roku życia. Czynność dokonana przez taką osobę jest (co do zasady ) nieważna. Jednak i tutaj ustawodawca dopuszcza wyjątek w postaci umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego
W powiązaniu z tym kształtuje się odpowiedzialność materialna małoletnich. Ustawodawca wyróżnia dwie grupy małoletnich .
I-Dziecko poniżej 13 roku życia
W związku z tym ,że nie ma zdolności do czynności prawnych ,to według przepisów prawa nie można przypisać mu winy i nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę -art.426 k.c. W tym wypadku gdy dziecko wyrządzi szkodę np. wybija szybę grając w piłkę ,czy zniszczy mienie w sklepie odpowiada ten kto sprawuje nad nim opiekę. Są to najczęściej rodzice , ale może to być również nauczyciel gdy szkoda powstała w trakcie zajęć szkolnych lub opiekun wycieczki szkolnej .Jest to tzw. odpowiedzialność w nadzorze , którą normuje art.427 k.c.
Należy zauważyć ,ze szkoda może powstać pomimo zachowania należytego nadzoru i nie być wynikiem braku niedopilnowania dziecka. Jednakże po stronie osoby nadzorującej leży udowodnienie braku winy w nadzorze ,aby mogła uwolnić się z odpowiedzialności.
W przypadku gdy nie można uzyskać naprawienia szkody od opiekuna , a dziecko posiada majątek (np. na skutek otrzymania spadku) , to kodeks cywilny przewiduje możliwość naprawy szkody od małoletniego poniżej 13 roku życia . Przewiduje to art.428 k.c. w brzmieniu . – „ Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.”
II -Dziecko powyżej 13 roku życia
Osoba małoletnia ,która ukończyła 13 lat ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę, gdyż można jej przypisać winę Przyjmuje się ,że małoletni którzy przekroczyli 13 rok życia mają świadomość swoich działań i mogą przewidzieć ich skutki.
Jednak jeśli dziecko nie posiada majątku ,jego odpowiedzialność jest teoretyczna. Dziecko ,które nie pracuje ,nie jest w stanie zapłacić za wyrządzoną przez siebie szkodę. Ewentualne naprawienie szkody spoczywa na jego opiekunach. W takim przypadku odpowiedzialność obojga rodziców i dziecka jest solidarna. Rodzice mają obowiązek nadzoru nad swymi małoletnimi dzieci ,także wtedy gdy ukończyły 13 rok życia. Obowiązek taki nakładają przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Jednakże jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 stycznia 1971r , sygn.III CRN 448/70 , rodzice odpowiadają z tytułu nadzoru za szkodę wyrządzoną w sposób zawiniony przez małoletniego powyżej 13 lat wtedy, gdy zostanie im udowodniona konkretna wina (art.415 k.c.) pozostająca w związku przyczynowym z zaistniałą szkodą.
Na przykład jeżeli dziecko powyżej 13 roku życia ,wsiadł do samochodu rodziców i spowodował stłuczkę , to w zależności od okoliczności sprawy zależeć będzie , czy winę można przypisać tylko dziecku ,czy też również jego opiekunom.
Reasumując niezależnie od wieku dziecka, sąd będzie oceniał w zależności od konkretnego przypadku postępowanie rodziców. Z reguły będzie ustalał , czy rodzice uczynili wszystko w ramach swoich obowiązków ,możliwości materialnych i rodzinnych aby stworzyć dziecku odpowiednie warunki wychowawcze ,możliwości kształcenia ,spędzenia wolnego czasu ,czy interesowali się środowiskiem ,w którym dziecko przebywało itp.
