Kara ograniczenia wolności orzeczona na podstawie przepisów kodeksu karnego polega na:
– obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne;
– potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd.
Jakkolwiek dopuszczalne jest orzeczenie obu ww. form kary łącznie, lecz najczęściej Sądy orzekają tylko jedną ze wskazanych form. Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 2 lata. W przypadku orzeczenia w wyroku skazującym, kary ograniczenia wolności, co do zasady zamiana dopuszczalna jest w zakresie obu form, np. jeśli orzeczona kara polega na obowiązku wykonywania prac społecznie użytecznych, skazany może w ramach postępowania wykonawczego wystąpić z wnioskiem o zamianę orzeczonej kary na potrącenie od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę, jak również w przypadku orzeczenia potrącenia z wynagrodzenia, skazany może wystąpić o zamianę kary na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne.
Na podstawie art. 63a §1 ustawy kodeks karny wykonawczy, sąd w szczególnie uzasadnionych wypadkach może zmienić formę obowiązku wykonywania pracy, przyjmując 20 godzin pracy na cele społeczne za równoważne 10% wynagrodzenia za pracę; orzeczona praca nie może przekroczyć 40 godzin w stosunku miesięcznym.
Uprawnionym do złożenia wniosku jest skazany, który zobowiązany jest do wskazania jakie to „szczególnie uzasadnione wypadki” uzasadniają żądanie zamiany formy orzeczonej kary ograniczenia wolności. Ponieważ wskazana przesłanka jest bardzo nieprecyzyjna, w zakresie uznania Sądu pozostaje ocena okoliczności wskazanych przez skazanego pod kątem „szczególnie uzasadnionego wypadku”.
Złożenie wniosku nie wymaga opłaty sądowej, a sądem właściwym do jego rozpoznania, jest sąd który wydał orzeczenia w I instancji. Wniosek powinien zawierać imię nazwisko wnioskodawcy-skazanego, jego adres do korespondencji, sygnaturę akt, sprecyzowane żądanie oraz jego uzasadnienie. Oczywiście konieczne jest podpisanie wniosku i złożenie go w sądzie. Jak stanowi art. 63a § 2 kodeks karny wykonawczy, na postanowienie w przedmiocie zmiany formy wykonania kary przysługuje zażalenie.
Art. 34 § 1a pkt 4 k.k. określając potrącenie jako formę wykonywania kary ograniczenia wolności wskazuje, że jest to potrącanie określonej wysokości wynagrodzenia za pracę. Z kolei art. 35 § 2 k.k. mówi, że potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej, dodaje przy tym, że w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy. Zatem, aby mówić o wykonywaniu kary ograniczenia wolności przez potrącenie, skazany musi pozostawać w stosunku pracy. Powyższy wniosek wypływa również z treści art. 59 § 1 k.k.w., gdzie mówi się o „zatrudnionym”, „wykonywaniu pracy” czy „zakładzie pracy”. Są to pojęcia zarezerwowane dla stosunków pracy. Skazany nie może wykonywać pracy w ramach umowy cywilnoprawnej, albowiem nie można do niej zastosować reguł związanych z wykonywaniem kary ograniczenia wolności w formie potrącania wynagrodzenia za pracę.
Następnie wskazać należy, że ustawodawca nie sprecyzował pojęcia wynagrodzenia za pracę, którym posługuje się przepis. Wynagrodzeniem za pracę są, według aktualnych poglądów piśmiennictwa, wszelkie świadczenia pieniężne należne pracownikowi od jego pracodawcy, czyli zarówno świadczenia związane ze stosunkiem pracy (tzn. wynagrodzenie za pracę w rozumieniu przepisów prawa pracy oraz inne świadczenia należne od pracodawcy z tytułu pozostawania w stosunku pracy, ale niebędące wynagrodzeniem za pracę, np. wypłaty za czas niewykonywania pracy, typu przestój, urlop wypoczynkowy czy okres czasowej niezdolności do pracy), jak i świadczenia związane z innymi stosunkami prawnymi, których stroną jest pracodawca (np. uzyskiwane od pracodawcy z tytułu umowy o dzieło), jak słusznie zauważa R. Giętkowski (komentarz do art. 34 KK [w:] KK. Komentarz, red. R. Stefański, Warszawa 2019, Legalis).
Przepisy nie przewidują w przeciwieństwie do kary ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, możliwości wykonania potrącenia z wynagrodzenia za pracę u pracodawcy zagranicznego. Wykonywania kary ograniczenia wolności w formie pracy na cele społeczne, może w uzasadnionych przypadkach i za uprzednią zgodą sądu, nastąpić poprzez jej wykonywanie poza granicami Polski.
