Konstytucja RP gwarantuje każdej osobie prawo do sądu. To prawo realizuje się m.in. poprzez możliwość domagania się przez osobę fizyczną ustanowienia pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym. Pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym może być tylko adwokat lub radca prawny.
W jaki sposób następuje ustanowienie pełnomocnika z urzędu?
Ustanowienie pełnomocnika z urzędu następuje:
1. Na wniosek osoby fizycznej,
2. Wyjątkowo bez wniosku, z inicjatywy sądu, na podstawie:
a) art. 5601 k.p.c., w sprawach o ubezwłasnowolnienie;
b) art. 48 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, osobie, która ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku;
c) art. 48 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, gdy postępowanie dotyczy bezpośrednio osoby przyjmowanej do szpitala psychiatrycznego albo do domu pomocy społecznej albo przebywającej w danym podmiocie bez jej zgody.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego można zgłosić:
1. Z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych,
2. Na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu może złożyć osoba zwolniona z kosztów sądowych, ale również osoba, która takiego zwolnienia nie uzyskała. Osoba niezwolniona od kosztów sądowych może się domagać ustanowienia pełnomocnika z urzędu, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Kiedy sąd uwzględni wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu?
Tylko w sytuacji, gdy udział profesjonalnego pełnomocnika w sprawie uzna za potrzebny. Co istotne, sąd nie może oddalić wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu tylko z tego względu, że osoba wcześniej skorzystała z nieodpłatnej pomocy prawnej.
Jakie informacje powinno zawierać oświadczenie?
Oświadczenie sporządza się według wzoru, określonego przez Minister Sprawiedliwości.
Oświadczenie zawiera:
- dane osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z wnioskodawcą,
- stan majątkowy wnioskodawcy (m.in. informacja czy wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości lub nieruchomości rolnej, czy posiada majątek w postaci oszczędności, papierów wartościowych, wierzytelności, czy posiada ruchomości o wartości wyżej niż 5 000 zł),
- wysokość dochodów i źródło utrzymania wnioskodawcy oraz osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z nim (np. z tytułu wynagrodzenia za pracę, emerytury, renty, działalności wykonywanej osobiście - w tym z wykonania umów cywilnoprawnych, pełnienia obowiązków społecznych lub obywatelskich, zasiadania w zarządach, radach nadzorczych i komisjach osób prawnych, z praw autorskich, pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, z najmu, dzierżawy, dywidend, dopłat do produkcji rolniczej i działów specjalnych produkcji rolnej, alimentów
- rodzaj zobowiązań oraz stałe wydatki wnioskodawcy (np. kredyty, pożyczki, raty leasingowe, alimenty, czynsze najmu, dzierżawy, koszty ponoszone na mieszkanie, opłaty za media, koszty leczenia, rehabilitacji, ubezpieczenia majątku).
Sąd może odebrać od osoby przyrzeczenie o treści: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne". Przed odebraniem przyrzeczenia poucza się stronę ubiegającą się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego o treści art. 120 § 4 k.p.c. Nadto, sąd może zarządzić dochodzenie, jeżeli powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się ustanowienia lub zastępowanej przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego. Przeprowadzając dochodzenie, sąd może zobowiązać stronę do przedłożenia określonych dokumentów, np. wyciągów bankowych, rozliczeń podatkowych, rachunków, dokumentów, z których wynikałyby posiadane przez stronę produkty finansowe. Sąd może również w tym celu wystąpić do właściwych instytucji o nadesłanie stosownej dokumentacji. W zależności od wyników przeprowadzonego dochodzenia sąd może oddalić wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, a w sytuacji, gdy strona korzysta już z pomocy prawnej z urzędu – cofnąć ustanowienie takiego pełnomocnika. Strona będzie wówczas zobowiązana uiścić wynagrodzenie pełnomocnika, z którego pomocy prawnej korzystała. W sytuacji, gdy strona uzyskała ustanowienie pełnomocnika z urzędu na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności, zostanie orzeczona wobec niej dodatkowo grzywna.
Czy można sobie wybrać pełnomocnika z urzędu?
I tak i nie.
To sąd zwraca się o wyznaczenie pełnomocnika do samorządów zrzeszających odpowiednio adwokatów i radców prawnych. Samorząd wyznacza adwokata lub radcę prawnego nie później niż w terminie 2 tygodni. O wyznaczeniu pełnomocnika samorząd zawiadamia sąd. Osoba wnioskująca o pełnomocnika z urzędu może jednak wskazać z imienia i nazwiska adwokata lub radcę prawnego, którego chciałaby, aby sąd wyznaczył w jej sprawie. Wskazanie takie nie jest wiążące dla samorządu, jednak w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, może on wyznaczyć pełnomocnika wskazanego przez stronę.
Co w sytuacji, gdy sąd nie ustanowi pełnomocnika z urzędu?
W razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nic nie stoi na przeszkodzie, aby wystąpić ponownie z takim wnioskiem. Jednak osoba taka nie może ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku.
