Założeniem leżącym u podstaw stworzenia systemu nieodpłatnej pomocy prawnej było uruchomienie mechanizmu pomocy prawnej osobom, które nie są w stanie ponieść kosztów takiej pomocy w prywatnych kancelariach radców prawnych czy adwokatów.
Do niedawna z możliwości korzystania z nieopłatnej pomocy prawnej wyłączone były sprawy związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem spraw związanych z przygotowaniem do rozpoczęcia takiej działalności. Obowiązujące od dnia 16 maja 2020 r. w przepisy rozszerzyły nieodpłatną pomoc prawną na przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniających innych osób w ciągu ostatniego roku. To istotna pomoc, bo samozatrudnieni to bardzo liczna grupa przedsiębiorców - ponad 1,65 miliona osób. Rozszerzenie tej pomocy na osoby samozatrudnione jest związane z pandemią COVID-19 i jej skutkami dla najmniejszych firm w naszym kraju. Pogorszenie się sytuacji gospodarczej w czasie epidemii wiąże się z pojawieniem nowych problemów do rozwiązania dla wielu przedsiębiorców. Niestety, często zmuszeni byli w ostatnim czasie do zawieszenia lub nawet zakończenia dotychczasowej działalności. W obliczu nowej, niespotykanej dotychczas sytuacji, pomoc prawna jest im niezwykle potrzebna, szczególnie dla osobów samozatrudnionych, którzy nie mają środków na opłacenie profesjonalnego doradcy. Porady uzyskane w punktach NPP i NPO pomogą takim przedsiębiorcom podjąć właściwe decyzje, w tym trudnym okresie i – być może – ocali prowadzone przez nich firmy.
W czasie stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo wprowadzenia stanu nadzwyczajnego udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa może odbywać się na odległość. Nie jest też wymagane w przypadku porad zdalnych – ze względu na bezpieczeństwo – złożenie oświadczenia, że nie jest sięw stanie ponieść kosztów.
W przypadku porady stacjonarnej, warunkiem skorzystania z pomocy w punkcie NPP lub NPO dla osoby uprawnionej, przed uzyskaniem pomocy jest złożenie pisemnego oświadczenia, że nie jest się w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Osoba korzystająca z nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej dodatkowo składa oświadczenie o niezatrudnianiu innych osób w ciągu ostatniego roku. Wzór wskazanego oświadczenia, zgodnie z art. 4 ust. 6 stanowi załącznik do Ustawy, przed udzieleniem porady jest udostępniany na miejscu w punkcie. Należy tutaj podkreślić, że prawdziwość oświadczenia nie jest weryfikowana w oparciu o jakikolwiek dokument zaświadczający o stanie majątkowym osoby ubiegającej się o uzyskanie nieodpłatnej pomocy. Celem takiego rozwiązania prawnego jest udzielenie jak największej liczy porad osobom potrzebującym.
Ważne jest również, że ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej w żaden sposób nie ogranicza ilości porad udzielonych temu samemu uprawnionemu w tej samej sprawie. Ustawodawca nie przewiduje jakichkolwiek ograniczeń ilościowych ani terytorialnych. Uprawniony może skorzystać z każdego punktu NPP lub NPO na terenie kraju, niezależnie od miejsca zamieszkania, może konsultować się w tej samej sprawie z różnymi doradcami, w różnych punktach. W praktyce oznacza to weryfikację przez uprawnionych, udzielonych porad w wielu punktach, w których udzielana jest nieodpłatna pomoc prawna .
Podnoszone są głosy, że poszerzenie katalogu osób uprawnionych do korzystania z nieodpłatnej pomocy o osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą – choć wprowadzane za pomocą specustawy, w związku z epidemią COVID-19 – ma być rozwiązaniem docelowym i być może obowiązywać będzie także po odwołaniu stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego.
