Charakter i warunki przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy

Szczegóły

Zgodnie z treścią art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który - poza spełnieniem pozostałych przesłanek - jest niezdolny do pracy. W myśl art. 12 ust. 1 ustawy, niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej
z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu; całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (ust. 2); częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej
z poziomem posiadanych kwalifikacji (ust. 3).

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 25 września 2019 r. sygn. akt SK 31/16, uznał art. 12 ust. 1 w zakresie, w jakim - w sytuacji, gdy wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy został złożony przez ubezpieczonego w następstwie odmowy przyznania mu innego świadczenia, związanego z czasową niesprawnością organizmu, ze względu na ustaloną niezdolność do pracy uprawniającą do przyznania renty w trybie art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - termin początkowy wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy określa na miesiąc, w którym złożono wniosek o jej przyznanie, a nie na miesiąc, w którym złożono wniosek o przyznanie innego świadczenia, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP.

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące przesłanki:

  1. Jest niezdolny do pracy (o czym orzeka lekarz ZUS);
  2. Ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy (staż ubezpieczenia)
  3. Niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w ustawie o 

      emeryturach i rentach, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania 

      tych okresów;

  1. Nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków 

      do jej uzyskania.

W przypadku punktu 2 (staż ubezpieczenia) nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
Warunek z punktu 3 nie dotyczy ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Osoba uznana przez lekarza orzecznika ZUS za niezdolną do pracy (częściowo lub całkowicie) ma prawo do renty stałej lub okresowej.

Wymagany okres składkowy i nieskładkowy (staż ubezpieczenia).

Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (staż ubezpieczenia)  uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

  • 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;
  • 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;
  • 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;
  • 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;
  • 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (przy czym 

okres 5 lat powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy;  wymóg ten nie dotyczy ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy).

Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego (stażu ubezpieczenia), warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wyliczana jest na podstawie kwoty bazowej, wykazanych (udowodnionych) okresów składkowych i nieskładkowych oraz zarobków ubiegającego się o rentę, które będą wzięte pod uwagę w podstawie wymiaru renty.

Proporcje w wyliczeniach przedstawiają się następująco:

  • 24% kwoty bazowej (od 1 marca 2023 r. kwota bazowa wynosi 6246,13 zł.), 

      oraz

  • po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych; z uwzględnieniem pełnych miesięcy
  • po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych; z uwzględnieniem pełnych miesięcy
  • po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek emerytalny 60 lat (tzw. staż hipotetyczny)

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.