Testament jako pojęcie należy rozumieć dwojako. W znaczeniu art. 934 Kodeksu Cywilnego testament to tyle samo co jego sporządzenie, a więc jego napisanie, złożenie oświadczenia przed notariuszem bądź świadkami. W innym znaczeniu testament to środek dowodowy, czyli dokument, który zawiera treść oświadczenia spadkodawcy. Jest to najczęściej akt notarialny, protokół sporządzenia testamentu allograficznego czy testament własnoręczny.
Testament to dokument, który stanowi podstawę dziedziczenia. Zawiera on dyspozycje majątkowe o często znacznej wartości. Jest to specyficzny dokument, uniemożliwiający lub utrudniający jego odtworzenie, z uwagi na fakt, iż został spisany przez osobę już nieżyjącą. Stąd dla testamentów została przewidziana szczególna ochrona, wyrażająca się w przepisach o wyjawieniu testamentu i niegodności dziedziczenia w przypadku jego sfałszowania. Ponieważ głównym celem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku jest ustalenie kręgu spadkobierców, to właśnie testament może mieć znaczenie pierwszorzędne przy tej czynności.
Rodzaje testamentów
Testament może zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. To właśnie ta forma coraz bardziej zyskuje na popularności. Uważana jest za sposób najbardziej zapewniający bezpieczeństwo prawne, ponieważ sporządza go osoba zaufania publicznego, fachowiec w postaci notariusza.
Kolejnym rodzajem testamentu jest testament allograficzny, o którym wspomniano wcześniej, polegający na złożeniu ostatniej woli wobec osoby z kręgu urzędników samorządowych, czyli np. przed wójtem, sekretarzem gminy, wojewodą czy burmistrzem. Taki testament powstaje w ten sposób, że osoba chcąca złożyć oświadczenie woli czyni to ustnie przed jedną z wyżej wskazanych osób oraz ponadto w obecności dwóch świadków. Z tej czynności powinien zostać sporządzony protokół, który podpisują spadkodawca, osoba urzędowa oraz świadkowie. Obecnie jest to coraz rzadziej praktykowana forma testamentu, choć nadal możliwa.
Testament własnoręczny ciągle funkcjonuje w obrocie, przede wszystkim wynika to z łatwości jego sporządzenia i wielokrotnie z chęci utrzymania go w tajemnicy. Specyfiką tego testamentu jest to, że całość musi być sporządzona pismem ręcznym oraz co najważniejsze przez osobę sporządzającą musi zostać podpisany! Istotne jest również podanie daty jego spisania. Niepodanie daty sporządzenia testamentu może mieć znaczenie w sytuacji, w której zostaje poddana w wątpliwość zdolność do testowania bądź np. wzajemny stosunek kilku testamentów, jeśli spadkodawca właśnie kilka testamentów sporządził.
Następną formą możliwą do zrealizowania swej ostatniej woli jest testament ustny. Jest to sposób budzący najwięcej wątpliwości przy próbie jego realizacji, a mianowicie dlatego, iż bierzemy tu pod uwagę zdanie świadków obecnych przy sporządzaniu takich testamentów. Mimo to, rezygnacja z tej formy testowania jest mało prawdopodobna, z uwagi na różne okoliczności życiowe pojawiające się przy jego sporządzaniu. Jest to praktykowane w obawie rychłej śmierci spadkodawcy, który wyjawia swą ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej 3 osób będących następnie świadkami. Również przy niemożliwości zachowania zwykłej formy bądź w chwili, gdy jest to znacznie utrudnione praktykuje się taki sposób. Ważnym jest, aby pamietać, że jeśli 2 spadkodawca nadal żyje po sporządzeniu testamentu ustnego, to traci on swą moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały jego sporządzenie.
Treść takiego testamentu musi zostać należycie stwierdzona. Może nastąpić to poprzez sporządzenie pisma, które zawiera treść oświadczenia spadkodawcy łącznie z datą i miejscem jego złożenia oraz podpisami spadkodawcy i przynajmniej 2 świadków w ciągu roku od złożenia oświadczenia woli przez spadkodawcę. Jeśli nie zostanie to uczynione w ten sposób, stwierdzić treść testamentu można przed sądem przez złożenie zgodnych zeznań świadków w terminie 6 miesięcy od daty otwarcia spadku.
Postępowanie - przebieg
Testament nie zmienia istotnie przebiegu postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Jednak musi zostać ogłoszony, o ile już to nie nastąpiło. Uczestnicy postępowania powinni mieć możliwość aby wypowiedzieć się oraz złożyć swoje stanowisko w sprawie i przedmiocie testamentu. Sąd doręczając odpis wniosku i testamentu uczestnikom postępowania, zobowiązuje ich do wypowiedzenia się odnośnie tego testamentu, również do zgłaszania zarzutów, jeśli takowe istnieją poprzez spisanie ich w piśmie procesowym bądź stawiennictwo na rozprawie. Rozprawa dotycząca testamentu jest bardzo zbliżona swą specyfiką do spraw dotyczących dziedziczenia ustawowego, tj. w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Po wywołaniu sprawy należy ustalić stanowiska stron, dopuścić dowód z aktów stanu cywilnego, odebrać zapewnienia spadkowe oraz ogłosić testament bądź testamenty, jeśli jest ich kilka. Na kolejnym etapie sąd pyta uczestników postępowania, czyli wszystkie osoby mające udział w dziedziczeniu po spadkodawcy, o stosunek do ostatniej woli testatora.
Co ważne! Nie jest wykluczone stwierdzenie nabycia spoadku na podstawie kilku testamentów jednocześnie. W sytuacji, gdy Sąd stwierdzi nieważność testamentu to taki testament nie wywołuje skutków prawnych. Wtedy Sąd odstępuje od tego testamentu, jakby nigdy nie został sporządzony i podstawą powołania do spadku wówczas staje się ustawa. Wtedy majątek przechodzi na małżonka lub małżonkę i najbliższych krewnych, których prawo określa w wyraźny sposób. Nie zawsze jest to jednak korzystne z perspektywy spadkodawcy, dlatego starannie sporządzone oświadczenie ostatniej woli skutecznie ten problem rozwiązuje.
Oczywiście sporządzenie testamentu nie jest obowiązowe, jednak ma to wiele zalet. Pozwala uzewnętrznić swoją wolę oraz może pozwolić uniknąć ewentualnych sporów rodzinnych po śmierci. Decydując się na ten krok, można zyskać pewność, że wszystkie wskazane dobra trafią do odpowiednich i wskazanych osób, zostaną podzielone w sposób sprawiedliwy i zgodnie z własną wolą. Nie można myśleć w ten sposób, iż nie ma się nic cennego, co można by po sobie pozostawić. Nieprawdą jest, że tylko bogaci ludzie powinni sporządzić testament. Wspomniany już testament własnoręczny, jeśli pamiętamy przy nim o zachowaniu wszystkich kluczowych aspektów jest ważny i da pewność, że przyszłość naszych bliskich zostanie zabezpieczona w prawidłowy sposób. Nie jest to kłopotliwe oraz wcale nie wymaga wizyty u notariusza. Warto o tym pomyśleć.