Od 18 października 2015 r. (liczy się data śmierci spadkodawcy) zgodnie z art. 1015 § 2 kodeksu cywilnego milczenie spadkobiercy skutkuje nabyciem spadku z tzw. dobrodziejswem inwentarza.
Aby spadkobierca skorzystał z instytucji dobrodziejstwa inwentarza tzn. aby odpowiadał za ewentualne długi spadkodawcy do wysokości wartości nabytego spadku - koniecznym jest sporządzenie spisu inwentarza lub wykazu inwentarza. Celem sporządzenia spisu inwentarza oraz wykazu inwentarza jest ustalenie składu majątku spadkodawcy (spadku oraz przedmiotów rozdysponowanych przez spadkodawcę tytułem zapisów windykacyjnych) dla określenia ewentualnych granic odpowiedzialności spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza i zapisobierców windykacyjnych za długi pozostawione przez spadkodawcę.
Zarówno wykaz inwentarza jak i spis inwentarza w swej treści wymieniają przedmioty wchodzące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych z uwzględnieniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe według stanu z chwili otwarcia spadku.
Mimo podobnego znaczenia obu instytucji sporządzenie wykazu inwentarza istotnie różni się od sporządzenia spisu inwentarza.
Spis inwentarza
Spis inwentarza ma charakter dokumentu urzędowego, sporządzany jest przez komornika na podstawie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza. Wykaz inwentarza to zawsze dokument prywatny, sporządzany samodzielnie przez mającą do tego przyznaną prawem kompetencję osobę, który jedynie składany jest w sądzie albo u notariusza.
Należy zaznaczyć, że znaczenie spisu inwentarza jest większe niż samego wykazu inwentarza w razie rozbieżności co do treści między wykazem a spisem. Zatem, od chwili sporządzenia spisu inwentarza, spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjni i wykonawcy testamentu spłacają długi spadkowe zgodnie ze spisem inwentarza, a nie wykazem inwentarza.
Dla możliwości skorzystania z prawa żądania sporządzenia spisu inwentarza obojętne jest, czy sporządzono już wykaz inwentarza.
Najpierw spadkobierca zwraca się do wybranego przez siebie komornika i zleca mu sporządzenie spisu inwentarza. Wynagrodzenie komornika zależy od nakładu jego pracy, zwykle komornicy żądają zaliczki tytułem swojego wynagrodzenia oraz zaliczek na koszty wyceny sporządzonej przez rzeczoznawcę majątkowego z listy biegłych sądowych (jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość: gospodarstwo rolne, mieszkanie, działka itp.) lub cenne ruchomości (komornik może skorzystać z pomocy biegłego). Komornik występuje do ZUS (KRUS), Urzędu Skarbowego właściwego dla zmarłego spadkobiercy, sprawdza także, czy zmarły nie miał rachunków bankowych, może także sprawdzić czy zmarły nie miał jakiś nieruchomości, o których rodzina może nie wiedzieć. Ponadto komornik dokonuje spisu i oszacowania rzeczy ruchomych.
Wykaz inwentarza
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu może skorzystać z regulacji prawnej określonej w art. 6363 kpc tj. wykazu inwentarza.
Art. 6363 § 1 kpc Wykaz inwentarza może być złożony w sądzie spadku lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Sąd niebędący sądem spadku niezwłocznie przesyła wykaz inwentarza do sądu spadku.
§ 2. Na żądanie spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjnego lub wykonawcy testamentu notariusz sporządza protokół obejmujący wykaz inwentarza.
Notariusz, przed którym złożono wykaz inwentarza, niezwłocznie przesyła wypis protokołu do sądu spadku.
§ 3. Sąd spadku niezwłocznie zarządza ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza.
Wykaz inwentarza może sporządzić każda z uprawnionych do tego osób. W razie powzięcia wiadomości wpływających na zmianę danych wskazanych w wykazie można go w przyszłości uzupełnić.
Samodzielne sporządzenie wykazu inwentarza należy wykonać zgodnie ze wzorem dostępnym na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. W wykazie powinny być ujawnione przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisu windykacyjnego, z podaniem ich wartości według stanu i ceny na datę otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. Do sporządzenia wykazu inwentarza należy podejść z należytą starannością, gdyż niedbalstwo lub podstępne zatajenie majątku lub zawyżenie długów spadkowych, może skutkować wobec spadkobiercy składającego wykaz inwentarza przykrymi konsekwencjami tj. będzie traktowany wobec wierzycieli jak osoba, która przyjęła spadek wprost a jego odpowiedzialność za długi spadkowe nie będzie limitowana do wartości czynnej spadku (1031 § 2 kodeksu cywilnego).
Staranność powinna przejawiać się poprzez np.:
- jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość; należy zlecić jej wycenę rzeczoznawcy majątkowemu,
- należy wystąpić z zapytaniem o zaległości w podatkach do gminy (podatki lokalne) urzędu skarbowego oraz do ZUS (jeśli spadkodawca prowadził działalność gospodarczą),
- należy zwrócić się do banków, w których spadkobierca miał rachunki lub pożyczki (kredyty),
- jeśli w dokumentach po zmarłym znajdują się wezwania z firm windykacyjnych, do nich także należy napisać z zapytaniem jaki była stan zadłużenia na dzień otwarcia spadku (dzień śmierci spadkodawcy),
- warto zwrócić się też z zapytaniem, czy są opłacone media (prąd, gaz, woda itp.)
Przyjęcie spadku otwiera wierzycielom drogę do dochodzenia od spadkobierców długów spadkowych, zatem ze spisem inwentarza/wykazem inwentarza nie należy zwlekać, ponieważ stanowią one ochronę
