Co do zasady podstawową formą nabycia własności nieruchomości jest jej kupno bądź otrzymanie drogą dziedziczenia lub darowizny. Zdarza się jednak, że nieruchomość należąca do innej osoby znajduje się w posiadaniu kogoś, kto nie jest jej właścicielem chociaż jak właściciel się zachowuje czyli faktycznie wykonuje prawo własności w ciągu oznaczonego w ustawie, jaką jest kodeks cywilny, czasu.
Warta podkreślenia jest okoliczność, że zasiedzenie ma charakter nieodpłatny co w praktyce oznacza, że posiadacz nieruchomości w przypadku uznania przez Sąd spełnienia odpowiednich przesłanek ustawowych oraz poniesienia kosztów postępowania nie będzie zobowiązany do uregulowania jakichkolwiek zobowiązań względem wcześniejszego właściciela nieruchomości przeciwko któremu nieruchomość zasiedział.
Celem postępowania nieprocesowego w sprawie z wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości jest stwierdzenie, czy wnioskodawca lub wskazany przez niego podmiot nabył określone prawo poprzez zasiedzenie. Orzeczenie wydane w takiej sprawie ma charakter deklaratoryjny co oznacza, że orzeczenie sądu potwierdza jedynie fakt nabycia własności określonej nieruchomości.
Postępowanie w przedmiocie zasiedzenia własności nieruchomości wszczynane jest na wniosek, który powinien zawierać:
- dokładne określenie nieruchomości w sposób umożliwiający jej bezbłędną i szczegółową identyfikację przez wskazanie miejsca jej położenia, obszaru, numeru działki oraz numeru księgi wieczystej i sądu, który tą księgę wieczystą prowadzi, jeśli została ona założona,
- wskazanie okresu samoistnego posiadania nieruchomości przez osobę niebędącą właścicielem nieruchomości, na rzecz której zasiedzenie ma nastąpić oraz określenie daty, z którą według wnioskodawcy nastąpiło nabycie prawa własności przez zasiedzenie,
- sformułowanie żądania, czyli dokładne określenie, że osoba składająca wniosek chce żeby sąd rozpoznający sprawę stwierdził zasiedzenie własności nieruchomości na rzecz konkretnej osoby,
- powołanie się w uzasadnieniu wniosku na sposób wejścia w posiadanie nieruchomości przez osobę, na rzecz której zasiedzenie ma nastąpić (czy stała się ona posiadaczem na podstawie aktu notarialnego, nieformalnej umowy, czy też bezumownie),
oraz
wskazanie osoby i adresu poprzedniego właściciela nieruchomości, a jeżeli nie żyje - to jego spadkobierców, a ponadto przytoczenie dowodów na okoliczność samoistnego posiadania nieruchomości.
We wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości wnioskodawca powinien wskazać także wszystkich zainteresowanych, którzy będą brali udział w sprawie jako uczestnicy postepowania.
Istotnym jest dołączenie do wniosku odpisu księgi wieczystej nieruchomości lub zaświadczenia o stanie prawnym nieruchomości, jaki wynika ze zbioru dokumentów, jeżeli nieruchomość ujawniona jest w księdze wieczystej albo prowadzony jest dla niej zbiór dokumentów oraz wyrysu z mapy ewidencyjnej nieruchomości wraz z wypisem z rejestru gruntów.
We wniosku należy również podać wartość przedmiotu sporu, która będzie niczym innym jak wskazaniem rzeczywistej wartości nieruchomości.
Wniosek o stwierdzenie zasiedzenie podlega również opłacie sądowej w wysokości 2.000 zł, której dowód uiszczenia dołączyć należy do wniosku. W przeciwnym wypadku Sąd wezwie wnioskodawcę do uzupełnienie w terminie 7 dniu braku formalnego wniosku pod rygorem jego zwrotu jeśli opłata ta nie zostanie uiszczona zgodnie z wezwaniem Sądu. Jeśli jednak wnioskodawca nie posiada odpowiednich środków finansowych co wykaże w oświadczeniu o stanie majątkowym może wystąpić do Sądu o całkowite lub częściowe zwolnienie od opłat sądowych.
Jeśli któryś z uczestników jest przeciwny stwierdzeniu zasiedzenia może on wówczas wykazać m.in. niesamoistne posiadanie nieruchomości, dążyć do obalenia domniemania dobrej wiary, dążyć do udowodnienia innej daty objęcia w posiadanie samoistne i nieukończenia biegu zasiedzenia.
Osoba będąca uczestnikiem może ponadto podnosić zarzut przerwania biegu zasiedzenia, którym jest działanie właściciela nieruchomości bezpośrednio zmierzające do pozbawienia posiadania, a taką czynnością jest przede wszystkim:
a) zawezwanie posiadacza nieruchomości sprawie o wydanie nieruchomości do próby ugodowej,
b) powództwo windykacyjne skierowane przeciwko posiadaczowi nieruchomości,
c) wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości będącej w posiadaniu innego współwłaściciela,
d) wniosek o dział spadku obejmującego nieruchomość, gdy jej posiadacz jest uczestnikiem działu spadku.
Uczestnik postępowania w celu udowodnienia swoich racji może wnosić o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków, wszelkiej dokumentacji, dokumentów potwierdzających płacenie podatków, oraz z przesłuchania stron.
Jeśli Sąd uzna żądanie wnioskodawcy za zasadne, wówczas uwzględnia wniosek i wydaje postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia własności nieruchomości, w którym określa osobę, która nabyła własność według chwili upływu terminu przewidzianego do zasiedzenia (choćby była nią osoba już nieżyjąca w chwili orzekania) oraz datę, w której nastąpiło zasiedzenie.
Nabycie własności w drodze zasiedzenia następuje z mocy samego prawa z upływem ostatniego dnia terminu zasiedzenia.
