Rozdzielność majątkowa
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami ustrój ustawowej wspólności małżeńskiej majątkowej, o ile małżonkowie przed wstąpieniem w związek małżeński nie wyłączą jej w drodze stosownej umowy. Wspólność ta jest przykładem tzw. współwłasności łącznej, bezudziałowej, co oznacza, że małżonkowie pozostający w tym ustroju nie mają określonych udziałów w składnikach ich majątku wspólnego (w szczególności majątku nabywanego w trakcie małżeństwa). Z tego też względu małżonkowie nie mogą m.in. rozporządzać swoim udziałem w tym majątku, który przypadałby im w wypadku zniesienia współwłasności tego majątku (jego poszczególnych składników).
W pewnych wypadkach istnienie wyżej wskazywanej wspólności majątkowej może jednak stwarzać zagrożenie dla interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków, np. w razie niemożności współdziałania małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym. W takich wypadkach zasadnym i koniecznym może okazać się ustanowienie między małżonkami ustroju rozdzielności majątkowej. Rozdzielność majątkową można określić jako ustrój majątkowy przejawiający się w szczególności w samodzielnym sprawowaniu przez małżonków zarządu ich majątkiem, samodzielnej odpowiedzialności za zaciągane zobowiązania i w przynależności nabywanych przez małżonków przedmiotów do ich majątków osobistych.
Zgodnie z przepisami prawa rodzinnego ustanowienie rozdzielności majątkowej może nastąpić w szczególności w trybie stosownej umowy zawieranej między małżonkami w formie aktu notarialnego. W tym wypadku ustanowienie rozdzielności majątkowej następuje od chwili zawarcia takiej umowy. W braku porozumienia małżonków w tym zakresie ustanowienie rozdzielności może nastąpić także w trybie sądowym. W tym przedmiocie należy wyjaśnić, że zgodnie z przepisem art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. W judykaturze Sądu Najwyższego wskazuje się przy tym, że za ważne powody, o których mowa w tym przepisie należy uznać takie okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa nie służy dobru założonej rodziny i może prowadzić do naruszenia interesu majątkowego małżonka żądającego zniesienia wspólności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 69/96, LEX nr 1227953). Takimi ważnymi powodami mogą być w szczególności: okoliczność, że małżonkowie żyją w rozłączeniu, czyli tzw. separacja faktyczna, trwonienie wspólnego majątku, czy też uchylanie się od pomnażania i utrzymywania majątku wspólnego.
Należy przy tym wyjaśnić, że z punktu widzenia zastosowania wyżej powoływanego przepisu decydujące znaczenie mają kwestie czysto majątkowe i możliwość porozumienia się małżonków w sprawach związanych z zarządem ich majątkiem. Dla ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie jest natomiast istotne to, czy w sprawie zachodzi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, stanowiący przesłankę orzeczenia rozwodu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2000 r., III CKN 373/99, LEX nr 51561).
Niezależnie od tego należy podkreślić, że sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej może nastąpić z datą wsteczną (tj. datą wcześniejszą niż data wytoczenia powództwa o ustanowienie takiej rozdzielności). Warto jednak pamiętać, że w ugruntowanym orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną nie jest dopuszczalne po uprawomocnieniu się wyroku rozwiązującego małżeństwo przez rozwód. Dopuszczalna jest natomiast możliwość zniesienia wspólności z datą wsteczną, jeżeli powództwo zostanie wniesione przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego, nawet jeśli zostanie ono rozpoznane już po uprawomocnieniu się tego orzeczenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 44/94, LEX nr 4056).
Należy także zauważyć, że ustanie wspólności małżeńskiej majątkowej otwiera możliwość ewentualnego podziału majątku wspólnego.