Testament jest to rozporządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci.
Co istotne, testament może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy,
zatem niemożliwe jest sporządzenie wspólnego testamentu np. przez małżeństwo, czy dwójkę rodzeństwa. W przypadku braku testamentu oraz w przypadku, gdy osoby powołane do spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami, jak również wówczas, gdy testament okaże się nieważny dochodzi do dziedziczenia ustawowego.
Spadkodawca może w dowolnym momencie odwołać zarówno cały testament jak i
poszczególne jego postanowienia. Jest to rozporządzenie zależne wyłącznie od jego woli, chęci czy
upodobań. Wymaga jednak podkreślenia, że zarówno sporządzić, jak i odwołać testament może
tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, w przypadku gdy spadkodawca takiej
zdolności nie ma, testament przez niego sporządzony jest nieważny. Poza tym, spadkodawca, musi
sporządzić testament osobiście, niedopuszczalne jest jego sporządzenie ani odwołanie przez
przedstawiciela.
Ustawodawca wyróżnił dwie grupy form, w jakich możliwe jest sporządzenie testamentu,
mowa tu o testamentach zwykłych oraz testamentach szczególnych.
TESTAMENTY ZWYKŁE:
a) własnoręczny (holograficzny),
b) notarialny,
c) allograficzny.
TESTAMENTY SZCZEGÓLNE:
a) ustny,
b) podróżny,
c) wojskowy.
TESTAMENTY ZWYKŁE
Testament własnoręczny (holograficzny)
Jak sama nazwa wskazuje jest to testament sporządzony przez spadkodawcę ręcznie, swoim
pismem. Niemożliwe jest sporządzenie wydruku i podpisanie go przez spadkodawcę, chociażby
sam ten druk sporządzał. Niemożliwe jest też napisanie go przez kogoś innego i tylko podpisanie
przez spadkodawcę. Taki testament byłby nieważny. Testament własnoręczny musi być w całości
ręcznie napisany przez spadkodawcę. Poza tym, musi zostać przez niego podpisany i opatrzony
datą. Przy czym, brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie
wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści
oraz co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (jeżeli oczywiście kilka testamentów zostało
sporządzonych przez spadkodawcę).
Testament notarialny
Do grupy testamentów zwykłych zalicza się również testament sporządzony w formie aktu
notarialnego. W przypadku tego testamentu notariusz sporządza akt notarialny na podstawie
oświadczenia woli spadkodawcy, wcześniej sprawdzając jego tożsamość.
Notariusz jako osoba wykonująca zawód zaufania publicznego zobowiązany jest ustalić czy
spadkodawca ma zdolność do sporządzenia testamentu, czy sporządza testament świadomie, czy
jego wola wyrażona jest swobodnie, czy sporządzony akt odpowiada woli spadkodawcy, czy
spadkodawca rozumie jakie konsekwencje niesie sporządzenie testamentu.
Testament allograficzny
Ostatnim rodzajem testamentu zwykłego jest testament allograficzny. W przypadku tego
testamentu spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie
wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu
albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Jest to zamknięty katalog urzędników, w
obecności, których możliwe jest sporządzenie testamentu allograficznego, co oznacza, że nie można
sporządzić go w obecności innych urzędników. Oświadczenie spadkodawcy spisywane jest w
protokole, w którym należy podać datę jego sporządzenia. Następnie ten protokół odczytuje się
spadkodawcy w obecności świadków. Protokół ten powinien być podpisany przez spadkodawcę,
przez osobę, wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie
może podpisać protokołu, należy w protokole wskazać przyczynę braku podpisu. Nad
prawidłowością sporządzenia tego testamentu tj. sporządzenia go zgodnie z wymogami
kodeksowymi, czuwać powinien urzędnik wobec którego składana jest ostatnia wola przez
spadkodawcę.
Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
Zdecydowanie częściej niż testamentów allograficznych praktykuje się sporządzanie
testamentów własnoręcznych oraz notarialnych.
TESTAMENTY SZCZEGÓLNE
Testament ustny
Testament ustny może zostać sporządzony przez spadkodawcę w trzech przypadkach. Po
pierwsze jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy np. z uwagi na zły stan zdrowia. Po
drugie, jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest
niemożliwe np. z uwagi na klęskę żywiołową. Po trzecie, gdy na skutek szczególnych okoliczności
zachowanie zwykłej formy jest bardzo utrudnione (sytuację tę należy rozpatrywać indywidualnie, w
szczególności w kontekście, czy niemożliwe było sporządzenie testamentu własnoręcznego). Przy
testamencie ustnym spadkodawca oświadcza swoją wolę w obecności co najmniej trzech świadków,
przy czym świadkowie ci muszą być obecnie jednocześnie.
Wskazać należy, że treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden
ze świadków lub osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy w ciągu roku od jego złożenia.
Osoba spisująca ostatnią wolę spadkodawcy musi podać miejsce i datę złożenia oświadczenia oraz
miejsce i datę sporządzenia pisma, które następnie muszą podpisać spadkodawca i dwaj
świadkowie albo wszyscy świadkowie. Jeżeli treść testamentu w taki sposób nie została
stwierdzona to można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne
zeznania świadków złożone przed sądem. Przy czym, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach
dwóch świadków, gdy przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do
przezwyciężenia przeszkody.
Testament podróżny
Testament podróżny może zostać sporządzony podczas podróżny na polskim statku morskim
lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Sporządzając taki testament
spadkodawca oświadcza swoją wolę jednej z osób wskazanych w zdaniu poprzednim w obecności
dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy z podaniem daty jej
spisania, odczytuje pismo to w obecności świadków spadkodawcy, a następnie zostaje ono
podpisane przez spadkodawcę, świadków, dowódcę statku lub jego zastępcę. Jeżeli spadkodawca
nie może podpisać pisma, w piśmie należy podać przyczynę braku jego podpisu.
Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, może zostać sporządzony testament ustny.
Testament wojskowy
Nie wchodząc w szczegóły, wskazać należy, że szczególną formę testamentów wojskowych
określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości.
Utrata mocy testamentów szczególnych
Wskazać należy, że testamenty szczególne nie są ważne bezterminowo. Wręcz przeciwnie,
testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które
uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed
upływem tego terminu. Termin ten ulga zawieszeniu przez czas, w którym spadkodawca nie miał
możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.