W sytuacji, kiedy w wyroku rozwodowym (lub później) jeden z byłych małżonków miał orzeczony obowiązek alimentacyjny wobec drugiego małżonka rozwiedzionego, otrzymuje on co do zasady przez 5 lat po orzeczeniu rozwodu, a niekiedy i dłużej świadczenie alimentacyjne przyznane przez sąd. Obowiązek ten wygasa 5 lat po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, chyba że osoba uprawniona znajduje się w niedostatku oraz wygasa w chwili śmierci obowiązanego.
W tym ostatnim przypadku, rozwiedziona małżonka na zasadach określonych w art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych [Dz. U. z 2022 r. poz. 504, nr 1504, ze zm.] może uzyskać prawo do renty po zmarłym byłym małżonku, jeżeli w dniu śmierci męża przysługiwało jej prawo do alimentów przez niego świadczonych, przyznane wyrokiem lub ugodą sądową. Aby uzyskać świadczenie, musi spełnić jeszcze jeden z następujących warunków:
- w chwili śmierci byłego męża osiągnęła 50 lat lub
- była uznana za niezdolną do pracy
- albo wychowuje jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa, które jest uprawnione do otrzymywania renty rodzinnej po zmarłym i nie ukończyło 16 roku życia, a w przypadku kontynuacji nauki – 18 roku życia.
Powyższe zasady dotyczą sytuacji prawnej małżonka rozwiedzionego, jak i pozostającego w separacji.
Przepis stanowi, że prawo do renty rodzinnej przysługuje, jeżeli w dniu śmierci męża przysługiwało jej prawo do alimentów przez niego świadczonych, przyznane wyrokiem lub ugodą sądową. Warto w tym miejscu przywołać treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2014 r. - SK 61/13, z którego wynika, że art. 70 ust. 3 emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową.
Co to oznacza dla strony? Nie tylko wyrok sądowy lub ugoda sądowa orzekająca o obowiązku alimentacyjnym, ale i na przykład umowa pomiędzy byłymi małżonkami, w tym także ustna lub zawarta per facta concludentia tj. przez czynność dorozumianą, o której istnieniu mogą świadczyć inne dowody, że alimenty były w rzeczywistości uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego śmierci. Przy spełnieniu pozostałych warunków, o których mowa powyżej, osobie uprawnionej przysługuje prawo do renty rodzinnej po zmarłym byłym małżonku.