Dziedziczenie ustawowe małżonka wraz z innymi spadkobiercami
Dziedziczenie to wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych przysługujących zmarłemu
w chwili jego śmierci. Zgodnie z polskim prawem dziedziczeniu podlegają zatem zarówno aktywa (majątek), jak i zobowiązania, czyli długi zmarłego.
Dziedziczenie ustawowe jest jednym z dwóch – obok dziedziczenia testamentowego - sposobów dziedziczenia po zmarłym. Ma ono miejsce wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu lub nie wywołuje on skutków prawnych oraz wtedy, gdy żadna z osób powołanych do dziedziczenia
w testamencie nie chce, bądź nie może być spadkobiercą.
Małżonek jest jedyną osobą, którą polski Kodeks Cywilny wymienia zarówno w pierwszej, drugiej, jak i trzeciej grupie spadkobierców ustawowych. W pierwszej kolejności po zmarłym dziedziczy bowiem małżonek zmarłego wraz z dziećmi. Co do zasady dziedziczą oni w częściach równych, ale część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼. Zatem, jeśli zmarły miał nie więcej niż troje dzieci udziały spadkowe przypadające dzieciom i małżonkowi będą równe. W przypadku zaś dojścia
do dziedziczenia po zmarłym większej liczby dzieci niż troje, małżonek uzyskuje prawo do ¼ spadku,
a pozostałe ¾ majątku spadkowego zostanie podzielone równo między wszystkie dzieci. Warto tutaj zauważyć, że prawo do dziedziczenia przysługuje wszystkim dzieciom zmarłego, również tym
z poprzednich związków małżeńskich oraz związków nieformalnych, jeśli zmarły uznał dziecko a także dzieciom, wobec których ustalenie ojcostwa zmarłego nastąpiło w postępowaniu sadowym.
Jeżeli spadkodawca nie miał potomstwa i nie ma ani wnuków ani prawnuków, całość majątku spadkowego nie przypada automatycznie małżonkowi, a dziedziczy on w zbiegu z rodzicami zmarłego.
W takim przypadku każdemu z rodziców spadkodawcy przypada po ¼ majątku spadkowego,
a wdowie/wdowcowi połowa tego majątku.
Małżonek spadkodawcy może także dziedziczyć w zbiegu z jego rodzeństwem. Dzieje się tak, wtedy gdy którekolwiek z rodziców nie dożyło otwarcia spadku po zmarłym dziecku, a wówczas udział spadkowy, który przypadałby ojcu bądź matce, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Cały spadek przypada małżonkowi osoby zmarłej tylko wtedy, gdy spadkodawca nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice nie żyją.
Ustrój majątkowy między małżonkami a dziedziczenie ustawowe
Dla dziedziczenia ustawowego po małżonku nie ma znaczenia ustrój majątkowy w jakim pozostawali małżonkowie. Szczególnie rozdzielność majątkowa między małżonkami ustanowiona
w drodze aktu notarialnego (tzw. intercyza) nie zmienia zasad dziedziczenia ustawowego – nie wyłącza drugiego małżonka od dziedziczenia.
Jeśli zaś małżonkowie pozostawali w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej, dziedziczeniu podlegała będzie połowa majątku małżeńskiego, czyli ta część, która była własnością osoby zmarłej
w chwili jej śmierci. Właścicielem drugiej połowy majątku pozostaje żyjący małżonek zmarłego.
Rozwód bądź separacja orzeczona między małżonkami
Jeśli małżeństwo osoby zmarłej zostało rozwiązane przez rozwód prawomocnym wyrokiem, bądź między zmarłym a jego małżonkiem sąd orzekł separację wyłącza to małżonka z kręgu dziedziców ustawowych. Należy podkreślić, że rozpad więzi między małżonkami oraz brak wspólnego zamieszkiwania (tzw. separacja faktyczna) niepotwierdzona wyrokiem sądowym, nie powoduje wyłączenia małżonka od dziedziczenia.
Konkubinat
Gdy spadkodawca żył w związku nieformalnym (nawet długoletnim) i nie spisał testamentu,
na mocy którego wskazałby swojego partnera jako spadkobiercę, wówczas do podziału majątku stosuje się przepisy ustawy Kodeks Cywilny. Partnerowi życiowemu nie przysługuje w tych okolicznościach prawo do dziedziczenia. Aby zabezpieczyć jego interes majątkowy niezbędne jest sporządzenie testamentu.
