Procedura Niebieskiej Karty stanowi jeden z kluczowych instrumentów ochrony osób doświadczających przemocy domowej w Polsce. Jej znaczenie wynika z faktu, że przemoc w rodzinie często ma charakter ukryty, a osoby pokrzywdzone nierzadko boją się szukać pomocy lub nie wiedzą, gdzie ją uzyskać. Ustawodawca, dostrzegając skalę i dynamikę tego zjawiska, wprowadził jednolity, sformalizowany mechanizm interwencji, który pozwala służbom skutecznie reagować nawet wtedy, gdy osoba dotknięta przemocą nie jest w stanie sama zawnioskować o wsparcie. Procedura Niebieskiej Karty nie jest zgłoszeniem przestępstwa, lecz środkiem ochronno-pomocowym, którego podstawowym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa, udzielenie wsparcia i monitorowanie sytuacji osoby zagrożonej przemocą.
Podstawy prawne procedury wynikają przede wszystkim z ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej oraz z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011r., które szczegółowo określa przebieg procedury i wzory formularzy. Te akty prawne ustanawiają mechanizmy współpracy różnych służb, zgodnie z założeniem, że przemoc domowa to zjawisko złożone, wymagające jednoczesnego działania wielu instytucji, w tym pomocy społecznej, policji, ochrony zdrowia, oświaty, a niekiedy również organizacji pozarządowych. Procedura została zaprojektowana tak, aby umożliwić natychmiastową reakcję każdej z tych jednostek w przypadku podejrzenia przemocy, niezależnie od tego, czy osoba pokrzywdzona wyraża na to zgodę.
Niebieska Karta rozpoczyna się zawsze wtedy, gdy przedstawiciel jednej z uprawnionych służb poweźmie podejrzenie, że w rodzinie może dochodzić do przemocy. Nie wymaga to udowodnienia przemocy, ani nawet jej pełnego opisania, wystarczy uzasadniona obawa o bezpieczeństwo członka rodziny. To niezwykle istotne, ponieważ właśnie dzięki temu procedura ma charakter prewencyjny, reaguje na sygnały i objawy przemocy, a nie dopiero na jej najbardziej dramatyczne skutki. Wszczęcie procedury odbywa się poprzez wypełnienie formularza NK-A, w którym funkcjonariusz lub pracownik instytucji opisuje zaobserwowaną lub zgłaszaną sytuację. Osoba pokrzywdzona otrzymuje formularz NK-B, który informuje ją o przysługujących jej prawach, możliwościach uzyskania pomocy, dostępnych formach wsparcia oraz miejscach, do których może zwrócić się o pomoc. Już na tym etapie służby są zobowiązane do podjęcia działań zapewniających bezpieczeństwo, takich jak udzielenie schronienia, wezwanie policji czy sporządzenie planu bezpieczeństwa.
Po wszczęciu procedury dokumenty trafiają do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego, działającego w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby pokrzywdzonej. Organ ten koordynuje całą procedurę i powołuje Grupę Roboczą, która ma za zadanie szczegółowo przyjrzeć się sytuacji rodziny, przeanalizować jej potrzeby i zaplanować odpowiednie działania. Grupa Robocza składa się z przedstawicieli różnych służb tj. pracownika socjalnego, policjanta, pedagoga, psychologa lub innych specjalistów, którzy mogą wnieść istotną wiedzę na temat sytuacji. Najważniejsze jest to, że grupa działa zawsze z myślą o dobru osoby pokrzywdzonej i podejmuje działania dostosowane do jej potrzeb, od pomocy psychologicznej, przez wsparcie prawne, po skierowanie do programów terapeutycznych czy interwencyjnych.
Warto podkreślić, że spotkania z osobą doznającą przemocy odbywają się w bezpiecznych warunkach i w atmosferze zaufania. Grupa Robocza nie konfrontuje osoby pokrzywdzonej ze sprawcą przemocy, albowiem bezpieczeństwo i komfort tej osoby są priorytetem. Na podstawie rozmów i obserwacji opracowywany jest plan pomocy, który może obejmować indywidualne wsparcie psychologiczne, działania socjalne, pomoc prawna, monitoring sytuacji rodziny, a także interwencje w przypadku eskalacji przemocy. Służby pomagają również w uzyskaniu nakazu opuszczenia mieszkania przez sprawcę, zakazu zbliżania się czy innych środków ochrony przewidzianych w przepisach karnych i cywilnych. Równocześnie podejmowane są działania wobec osoby stosującej przemoc. Mogą one obejmować motywowanie do zmiany zachowań, kierowanie na programy korekcyjnoedukacyjne, kontrolę zachowania, a w razie potrzeby powiadomienie organów ścigania. Zgoda sprawcy nie jest wymagana, a odmowa współpracy nie wstrzymuje procedury i może stanowić dodatkowy sygnał ostrzegawczy dla służb. Co istotne, jeśli w trakcie procedury pojawią się informacje wskazujące na popełnienie przestępstwa, przedstawiciele służb mają obowiązek zawiadomić Policję lub prokuraturę, niezależnie od tego, czy osoba pokrzywdzona chce ścigania karnego.
Procedura Niebieskiej Karty jest szeroka i wieloetapowa, a jej celem nie jest jedynie udokumentowanie zdarzeń, lecz przede wszystkim realna, namacalna pomoc. O zakończeniu procedury decyduje Zespół Interdyscyplinarny, ale tylko wówczas, gdy istnieje pewność, że przemoc ustała, a sytuacja osoby pokrzywdzonej jest stabilna i nie ma dalszego zagrożenia.
Niebieska Karta pełni funkcję ochronną, społeczną i edukacyjną. Z jednej strony zapewnia szybką reakcję służb, z drugiej zaś ułatwia osobie pokrzywdzonej dostęp do pomocy i wiedzy o swoich prawach, a z trzeciej umożliwia długotrwałe monitorowanie zachowań sprawcy i sytuacji rodziny. To narzędzie, które w wielu przypadkach pozwoliło zapobiec tragediom, ponieważ uwzględnia zarówno doraźne działania interwencyjne, jak i długofalowe wsparcie. Dzięki temu osoby dotknięte przemocą nie są pozostawione same sobie, a instytucje zobligowane są do współpracy, wymiany informacji i reagowania na wszelkie sygnały zagrożenia.
