Zasady dotyczące wliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy regulują przepisy ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (dalej u.w.p.g.r). Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.w.p.g.r., ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także:
1) okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka,
2) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,
3) przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
Definicja domownika wynikająca z przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników ulegała zmianom na przestrzeni lat. Od 1991 r. zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (dalej: u.u.s.r.) - domownik to osoba bliska rolnikowi, która:
a) ukończyła 16 lat,
b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.
Powołana ustawa nie wskazuje wprost na definicję pojęcia „osoba bliska”. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 maja 2017 r., III AUa 825/16, wskazano, że pod pojęciem „osoby bliskiej rolnikowi", przyjąć należy osoby powiązane z rolnikiem więzami rodzinnymi, jak również osoby związane z rolnikiem więzami o charakterze emocjonalnym, pozostające w faktycznym związku.
W zakresie definicji pojęcia „stała praca” NSA w wyroku z 18.05.2020 r. uznał, że (…)"stała praca" w gospodarstwie nie zawsze musi polegać na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, gdyż - na przykład ze względu na rodzaj produkcji - niekiedy nie będzie to nawet konieczne (np. produkcja zbóż). Polega ona jednak na pewnej systematyczności i co najmniej na gotowości do wykonywania pracy rolnej, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo. Ten element dyspozycyjności domownika potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba i świadczenia na rzecz gospodarstwa przez domownika pracy w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego.(…) (I OSK 1607/19).
Wobec powyższego wskazać należy, że spełnienie przesłanek do bycia domownikiem jest zależne od spełnienia trzech warunków - dotyczącego wieku, miejsca zamieszkiwania i stałej pracy w gospodarstwie rolnym.
